Zacharias verstaat geen Engels

Advent en Kerst: Lucas 1 : 5 – 25

Zacharias schrok hevig en werd door angst overvallen. Raar. Het is mogelijk: vroom en gelovig zijn en je aan alle geboden en wetten van de Here God houden. En de papieren ook nog prima voor elkaar: Zacharias komt uit de priesterorde van Abia en Elisabet stamde zelfs af van Aäron. Dan ben je helemaal het neusje van de zalm (of het neusje van de psalm). De praktijk ook netjes geregeld volgens het Dienstboek: die en die priesterorde aan de beurt en het lot valt op Zacharias om het reukoffer te brengen. De core business piekfijn voor elkaar. En dan toch hevig schrikken en door angst overvallen? In de tempel ben je dicht bij God. Als je nu érgens een engel zou verwachten, dan toch in de tempel? Dat kan dus: in bedrijfsblindheid gestolde eredienst. Iedereen vervult keurig zijn rol. Op alles is gerekend behalve op God. Of op een engel.

Kijk: als bij mij in een dienst plotseling een engel binnenvalt, schrikt de gemeente niet. Ze denken alleen: daar heb je Evert Overeem weer met een nieuwe inval. Hij heeft weer eens wat bedacht (of verzonnen). Hij is al niet zo van de vaste rituelen (zou misschien nog eens op bijscholing moeten). Maar het kan dus, ook in de Bijbel: vroom en gelovig, alle wetten en voorschriften gevolgd, de dienst precies volgens het boekje, niemand vertrekt een spier. Het gaat over God. Maar Hij past er niet in. Hij mag niks zeggen of beginnen…

Waarom geloofde Zacharias niet wat de engel hem zei? Ze zullen moeder en vader worden van een bijzonder kind, en dat is-ie. Deze mensen zijn opgevoed, gespockt en gemazeld, met de verhalen van hun Bijbel, de Tenach, bij ons het Oude Testament. Ze wisten: Abram en Sara waren ook oud- en toch kregen ze Izaäk. Kinderen maak je niet, toekomst maak je niet. Kinderen, toekomst: ze overkomen je, ze vallen je toe, je krijgt ze van God cadeau. Dat thema komt in veel verhalen terug. Izaäk en Rebekka: ze zijn ook onvruchtbaar. En dan ineens een tweeling! Dat kun je niet maken, dat krijg je van God cadeau. Jakob heeft later twee vrouwen. Lea krijgt wel kinderen, Rachel krijgt ze niet. En als ze dan eindelijk Jozef krijgt (een wonderkind, maar elk kind is een wonderkind), zegt ze met zijn naam: doe me er meteen maar nog een (dat heb ik een kraamvrouw nog nooit horen zeggen). En zo kreupelt, krukt en hinkt het maar door in de verhalen van het Oude Testament. De stokkende toekomst – totdat God ingrijpt. De vader en moeder van Simson. Hanna, de moeder van Samuël. Het zat er niet in, en het kwam tóch. Toekomst wordt niet gemaakt of gemanaged, maar geboren. Zacharias en Elisabet zijn groot geworden met deze verhalen. Ze horen bij hun DNA.

Men zegt in de Bible Belt wel: Zacharias had een historisch geloof. Zijn vrouw en hij geloofden alles wat in de Bijbel staat, van kaft tot kaft (ook al hadden ze in de tijd van Zacharias nog geen kaften). Hij geloofde dat het wáár was – maar het was voor hem zélf niet waar. Hij had een historisch geloof – maar geen zaligmakend geloof. Een zaligmakend geloof is dat het ook voor jou waar is. Dat had Zacharias niet. En de preek wordt duidelijk en is dan gauw klaar: werk aan je behoud, zorg dat je er bij komt, bij dat zaligmakend geloof, want niet alles wat geloof heet, is echt geloof. Maar dat staat er niet. Dan moet ik aan de goochelaar denken: met veel fanfare een konijn uit de hoge hoed halen – dat je er eerst achter de schermen zelf in hebt gestopt. Sommige predikanten lijken op goochelaars – ’t is alleen niet zo vermakelijk, maar bittere ernst.

Een variant daarvan vind je bij de evangelischen. Jezus is opgestaan – maar is hij ook voor jou persoonlijk opgestaan? Is jouw geloof wel een persoonlijk geloof, is Jezus wel jouw persoonlijke Heiland? En met de handen in de lucht heel hard bidden en werken om het persoonlijk te maken: werk aan je behoud, zorg dat je er bij komt, bij het persoonlijk geloof (de moderne variant van het zaligmakend geloof). Dat kan mijn evangelische zus, predikant in Zwitserland, wel willen – maar dat staat er niet. Weer die goochelaar: achter de schermen iets in de tekst stoppen en op het podium met veel fanfare het als een vondst tevoorschijn toveren. En er moet dan zoveel – een mens zou er moe en moedeloos van worden, want het is niet gauw goed. Gelukkig ligt Zwitserland ook niet te dichtbij…

De Bijbel is geen psychologische geloofsroman. Ik zoek nog even verder. Waarom geloofde Zacharias nu niet wat de engel zei? Moet je eens kijken naar wat de engel zègt – en niet zegt, net niet zegt. Een heel bekende tekst, die het einde van de lezingencyclus in de synagoge markeert. Daarna begint men weer bij Genesis.

De engel haalt een tekst aan, het einde van het Oude Testament, de profeet Maleachi – maar hij laat iets weg. Engelen mogen dat, kennelijk. Engels spreken, om zo te zeggen. Maleachi heeft het aan het eind van zijn woorden over Mozes en Elia. Die twee zijn niet gewoon bij ons gestorven of begraven – ze waren ineens weg, bij God. En daarom geloofde Israël dat die twee – Mozes en Elia – nog eens terug zouden komen, om af te maken wat ze hier begonnen waren. Houd je aan het onderricht van Mozes, zegt Maleachi. Voordat de dag van de Heer aanbreekt, stuur Ik jullie de profeet Elia, zegt Maleachi.

Elia zal de gebroken verhoudingen herstellen, zegt Maleachi. Hij zal ervoor zorgen dat ouders zich verzoenen met hun kinderen en dat kinderen zich verzoenen met hun ouders. Wat is er soms een hoop ellende tussen ouders en kinderen, kinderen en ouders. Jeugdzorg, gezinstherapie, hebben er de handen vol aan. Bevroren conflicten. Iedereen voelt zich slachtoffer en heeft dus gelijk. Het moet van twee kanten komen, zegt men. Eenzijdige oplossingen helpen niet. Als één partij per se wil winnen, heb je alleen maar verliezers. Elia komt en dan zal ’t wezen: ouders verzoenen met kinderen, kinderen verzoenen met ouders, iedereen heeft even veel gelijk of ongelijk, iedereen doet een beetje water bij de wijn, een compromis.

En ik denk: als dat de dag des Heren moet worden, dan valt het toch wat tegen. Het heeft veel weg van lap- en reparatiewerk – en dat deed ik als dorpsdominee ook al, daar hoefde toch geen Elia voor te komen? Als ik de zoveelste advertentie voor een nieuwe predikant zie (ook al ben ik emeritus, ik blijf ongeneeslijk nieuwsgierig) dan lees ik dat de nieuwe predikant goed voor de jongeren en voor de jeugd moet zijn maar ook aandacht moet hebben voor de oudere zusters en broeders. En dat in een part-time functie voor drie gecombineerde gemeenten in zes dorpen in Friesland (het voorbeeld is ècht, ik verzin het niet). Iedereen heeft een beetje water bij de wijn gedaan en de nieuwe dominee moet er in deeltijd iets moois van gaan maken. Daar hoeft toch geen Elia voor te komen? Zo slim of geslepen zijn wij zelf wel. Dat doen wij zelf allang: iedereen levert evenveel in – en duidelijke keuzes worden niet gemaakt of zo lang mogelijk uitgesteld. Is dat heil, Koninkrijk, toekomst? Arme dominee…

Maar die engel laat iets weg. De zoon die aan Zacharias en Elisabet beloofd wordt zal als een nieuwe Elia optreden om ouders met hun kinderen te verzoenen. De ouders moeten met de kinderen mee. Dat de kinderen met de ouders verzoend worden, dat laat de engel weg uit de woorden van Maleachi. De nieuwe dag van de Heer, het nieuwe begin van God, is niet meer het herstel van het evenwicht, het eeuwige compromis, de worsteling om een beetje evenredige verdeling van de aandacht tussen jong en oud. De nieuwe dag van de Heer is de keuze voor de kinderen. De oude rechten en verworvenheden van het verleden moeten plaats maken voor de toekomst. Zó legt de engel de Bijbel uit: een stap verder dan Maleachi, een stap verder dan oplappen en repareren, een keuze voor de nieuwe generatie. De ouderen moeten met de jongeren mee. Niet Zacharias II; je moet hem Johannes noemen… Met het Kind mee, wordt de boodschap. Niet pas in Lucas 2, maar al in Lucas 1.

En dat is de omgekeerde wereld..! Want de eeuwige vraag, de standaardvraag, is altijd of de kinderen wel het spoor van de ouderen volgen. De ouderen zijn ook de betalende leden. Die hebben de macht. Volgen de kinderen wel het spoor van de ouderen, en krijgen de ouderen wel de zorg en de aandacht die zij door hun levenslange werk verdiend hebben, betalen de kinderen die kerkelijke hypotheek wel af? Ik ben natuurlijk ook een soort goochelaar – maar ik kan het met de tekst aantonen.

De engel laat iets weg, God gaat een keuze maken – maar ik ben in mijn leven heel wat keren aan mijn kop gezeurd over mijn tamelijk eigentijdse taalgebruik en “onze oudere zusters en broeders”. Maar die weten alles al en hebben alles al, het zaligmakend geloof en het persoonlijke geloof, dus die zouden zich toch geen zorgen hoeven te maken waar zij zullen blijven? Dat weten zij toch? Maar de kinderen en jongeren die het nog niet weten… Wat is er fout gegaan als ik ergens preek en ik behoor tot de jongste aanwezigen? Hoe komt de kerk aan zo’n bejaard, verjaard, image – met gedateerde muziek (wee en ach, het is weer Bach) en achterdocht tegen alles wat eigentijds en anders is? En een eindeloos gezeur over elke nieuwe berijming of elk nieuw liedboek of elk nieuw Onze Vader…

Ik begin een beetje te begrijpen waarom Zacharias niet geloofde wat de engel zei. Dat Elisabet en hij op hun oude dag moeder en vader zullen worden, is tot daar aan toe. Maar dat zij op hun oude dag met hun kind mee moeten – dat er nog niet eens is… Dus niet Zacharias de Tweede, netjes naar zijn vader genoemd, netjes priester bij de afdeling van Abiam, en op zijn beurt het reukoffer brengen, je kunt de klok er op gelijk zetten… Maar Johannes, een nieuw begin van God, groot in de ogen van de Heer (terwijl hij nog klein is), een bode van het formaat van Elia die het volk gereed maakt voor de Heer. Dat past niet in hun verwachtingspatroon. Mee met de kinderen – met je rollator vrolijk in de optocht? Desnoods naar de “oudernevendienst” terwijl de kinderen in de kerkzaal blijven. Daar mogen de ouderen tekeningen maken over hoe het vroeger allemaal beter was…

Ik begin nu te begrijpen waarom Zacharias niet geloofde wat de engel zei. Omdat Zacharias niet alleen is. Wij hebben ook nog de grootst mogelijke moeite om mee te komen. Om onbekommerd te geloven dat ook de kerk weer zwanger en vruchtbaar kan worden. Stom – van Zacharias en van ons. Vooral stom van ons – want het Kind is er allang…