(Handelingen 20 : 17 – 36)
Ik sla even een stukje over. Troas loopt niet weg. Eerst even iets anders. In het Nederlands Dagblad van 7 november staat een artikel over de kritiek van hulpbisschop Mutsaers (Den Bosch) op de synode van de paus: de Heilige Geest heeft er niets mee te maken, het proces wordt voorgestaan door verdedigers van het homohuwelijk en van abortus; de deelnemers willen aardig gevonden worden door hun seculiere omgeving en ontwijken duidelijke keuzes. Pikant is dat Mutsaerts nu samen met de andere bisschoppen in Rome is voor het bezoek “aan de graven van de apostelen” (ad limina): een soort kerkelijk functioneringsgesprek. In Den Bosch werken bisschop de Korte en Mutsaers nauwelijks meer samen. En dan toch samen in Rome de eucharistie vieren en op audiëntie bij de Paus? Kan wat in Den Bosch niet kan, ineens wél in Rome? Je moet Katholieke genen hebben om hier iets van te begrijpen; het past niet zo bij het DNA van protestanten…
Paulus heeft geen tijd om langs Efeze te gaan. Hij nodigt de oudsten van de gemeente (de kerkenraad, zouden wij zeggen) uit voor een afscheidsbijeenkomst in Milete. Paulus kijkt terug en legt verantwoording af: hoe is het tussen jullie en mij geweest? Hij kijkt ook vooruit. Zijn eigen weg: boeien, gevangenschap en verdrukking. Hij kijkt ook naar de weg vooruit van de gemeente in Efeze. Zij zullen hem niet meer zien. Er zullen woeste wolven komen die het op de kudde voorzien hebben. Zelfs uit de gemeente zelf zullen lieden opstaan die de waarheid verdraaien voor eigen gewin. Drie jaren lang heeft Paulus de gemeente geadviseerd. Soms was het tranentrekkend moeilijk…
Waardoor zijn de oudsten van de gemeente het meest van slag? Dat ze Paulus niet meer zullen zien. Na drie jaren samenwerken komt nu het afscheid, niet eens in Efeze zelf. Nog even afscheid in de buurt en dan zwaaien ze hem verdrietig uit. Zo meteen zal het schip met de apostel aan boord over de horizon verdwijnen. Hadden ze niet veel beter moeten luisteren? De boodschap over die roofzuchtige wolven en de gevaren voor de kudde. Daartoe zijn ze door de Heilige Geest als (hulp)bisschoppen (episkopoi, vers 28; ons woord bisschop is daarvan afgeleid) aangesteld. Een beetje bisschop let daar toch op en laat zich niet door het persoonlijke en het aardig vinden van elkaar afleiden. Ze moeten hun mouwen opstropen, op wacht staan naar buiten en naar binnen: als er ook maar één schaap bij de kudde komt, dat schaapskleren draagt maar bij nader toezien deugt het niet…
Toch begrijp ik die kerkenraad van Efeze wel. Ik vind het ook jammer. Paulus weg. De échte en dat proef je. De handen voortaan niet meer opgelegd krijgen door de werkmanshanden van de tentenmaker maar door de fijne kneepjes van de zilversmid (die heb je ook in Efeze, dat staat in hoofdstuk 19). De echte Paulus die zich niet schaamt de weg te volgen die Jezus ook ging: naar Jeruzalem om daar te lijden. De Pinksterpaulus die zich niet langs de gemakkelijkste wegen liet leiden. De Paulus die zijn leven als dienst, diaconie, ziet: het is zaliger te geven dan te ontvangen. De Paulus die gewoon met de mensen op de (zere) knieën gaat en bidt… Die Paulus is weg. Op het schip van het leven weggevaren over de zee van de tijd. Wat wij hebben, tweeduizend jaar later, is de papieren Paulus. Niet meer de verhalen, maar de brieven aan de Romeinen, de Galaten, de Efeziërs. Bij de papieren Paulus staat alles keurig zwart op wit, hoe het niet en hoe het wél moet. Hoe we moeten leven, wat we moeten laten en vooral wat we moeten doen. Tenminste, zo lezen we vaak. Met de echte Paulus kunnen we niet meer praten: de echte Paulus is voortaan van papier.
Als wij dat niet meer weten, is er vast wel een episkopos, een (hulp)bisschop, die nu wél op wolvenjacht gaat. Loerend kijkt hij (bisschoppen zijn meestal een hij) of er ook maar iets verkeerd dreigt te gaan. Of er ook maar aan één van de lettertjes van de papieren Paulus geknabbeld wordt. Zelfs de s(y)node plannen van de paus moeten het ontgelden. De vrouwen mogen in de gemeente van deze papieren Paulus niet aan het woord komen, de homo’s mogen geen relatie aangaan (zo krijg je ook homo’s van papier in plaats van echte). De man is het hoofd van de vrouw en kan het voetenwerk gerust aan haar overlaten. Het zaad van de man moet goed terecht komen. Het staat er, je kunt het opzoeken en met de papieren in de hand bewijzen. Mooi gemakkelijk, toch? Het is lange tijd zo geweest en we plukken er nog steeds de wrange vruchten van. Je kunt het oorzaken nu eenmaal niet kwalijk nemen dat ze gevolgen hebben. Psychiaters hebben een nieuwe ziekte ontdekt: de ecclesiogene (in de kerk geboren) neurose. Een kerk die zich meer om de papieren dan om de mensen bekommerde. En de angst van de mensen die zich (eindelijk) aan de papieren hebben ontworsteld: er hoeft maar je dàt mis te gaan of alle oude angsten komen terug…
Protestanten hebben dan wel (officieel, ten minste) geen bisschoppen, maar bij kerkenraden en synodes is het ook ontspoord. Met de letterlijkheid van de papieren Paulus is tucht geoefend en veel leed veroorzaakt. Daarom durf je vandaag in de kerk het woord “tucht” eigenlijk niet meer uit te spreken (en soms is zwijgen goud). Anderen, mede-protestanten, zijn nog niet zo heel lang geleden voor “valse kerk” uitgescholden, voor “wolven in schaapskleren”. Want als de jachthonden eenmaal de geur en de smaak en de lucht van tucht geproefd hadden, waren ze niet meer te houden. Ook protestanten dragen hun geschiedenis als een loden last mee. Je zou waarachtig – net als de kerkenraad van Efeze – heimwee krijgen naar de Paulus van vlees en bloed. Een apostel van Jezus Christus, maar ook een mens van vlees en bloed. Een mens van zijn tijd en zijn dagen. Het ging hem niet om voorschriften en letters. Het ging hem om Jezus Christus. De voorschriften en letters waren de voertuigen waarvan hij zich in zijn tijd bediende (en niet letterlijk voor tweeduizend jaar kerkgeschiedenis bedoeld). Een middel en niet het doel. Het doel is zelfs ook voor protestanten niet de Bijbeltekst maar Jezus Christus. Zou je achter de papieren Paulus terug kunnen en mogen gaan?
Paulus zegt dan ook niet tegen de oudsten van de gemeente dat ze als waakhonden op de anderen moeten letten (sommige waakhonden zijn net zo bijterig als wolven). Paulus zegt ook niet dat ze op de traditie moeten passen. O wee, als er ook maar één puntje op de i verkeerd komt te staan, stort het hele traditie-gebouw als een kaartenhuis in elkaar. Paulus zegt in de eerste plaats dan de episkopoi op zichzelf moeten toezien en voor zichzelf moeten zorgen. Want hoe zul je werken met knowhow en deskundigheid als de wijsheid ontbreekt? Hoe zul je met elkaar een gemeente leiden als je jezelf niet in de hand hebt en geleid wordt door de liefde van Christus? Hoe zul je gezag uitstralen, iets te zeggen hebben, als je niet dienstbaar kunt zijn?
Zorg voor jezelf. Hoe kijk je naar jezelf? Als bewaker in een museum? Niets mag van zijn plaats, niets mag verdwijnen, of besmeurd worden door activisten. Angstvallig alles en iedereen in de gaten houden. Maar het woord “angstvallig” staat niet in de Bijbel. Wel het omgekeerde: je hoeft niet bang te zijn, vrees niet. Het christelijke geloof is geen museum, tenzij je dat er zelf van maakt. Hoe kijk je naar jezelf? Als wachter bij een traditie, die ongeschonden de toekomst in moet zonder dat er iets aan verandert? Maar het christelijke geloof is toch geen doos die je ongeopend doorgeeft aan wie na ons komt: talenten zijn er niet om in de grond begraven te worden. De traditie gaat door onze handen en harten heen en fouten maken is onvermijdelijk… Zou je koninklijk onbezorgd naar jezelf kunnen kijken: we gaan ondanks alles samen naar Rome en wie weet heeft Papa wel een goede boodschap voor ons.
Conclusie: ook al zou het zo zijn dat ik alle poten stijf kon houden, alle waarheden hebben bewaard en die tegen anderen kon hanteren, maar had de liefde niet…
Diederik denkt dwars 