In 1 Koningen 4 : 7 – 19 lezen we over de hervorming van het binnenlandse bestuur. Het oude decentrale stelsel van twaalf stammen met hun raden van oudsten maakt onder Salomo plaats voor een gecentraliseerd systeem van twaalf districten met twaalf direct aan Salomo rapporterende stadhouders. Elk district komt een keer per jaar een maand lang aan de beurt om de onkosten van het hof met die al genoemde enorme hoeveelheden verplichte leveranties te dragen. Dat kost een hoop vijgen en scheelt een slok op de borrel van de wijnstok. Maar de bevolking van Juda en Israël hebben volop te eten en te drinken en ze zijn gelukkig (1 Koningen 4 : 20).
Voor Juda zal dat waar zijn: Salomo is hún man en familie. En Juda, heeft een Bijbelgeleerde uitgerekend, valt niet onder het districtenstelsel en de verplichte leveranties. Een minderheid baadt dus in weelde op kosten van de grote meerderheid. Een elite verrijkt zichzelf. Het motto rondom Salomo wordt: “eigen volk eerst”. Niet de redder der armen uit Psalm 72 maar de subsidieverlener aan zijn toch al goed in de slappe was zittende stamgenoten. Vanuit het hof druppelt de welvaart Jeruzalem en Juda binnen. Een corrupt systeem en je (on)reinste cliëntelisme. Juda betaalt niet mee maar profiteert. De Levieten hadden geen eigen stamgebied maar mochten vanwege hun liturgische taken uit de collectezak leven. Juda eigent zich zonder tegenprestatie een Levietenpositie toe. Het is dan ook geen wonder dat het eerste verzoek van de tien stammen in het noorden aan de nieuwe koning Rechabeam om belastingverlaging gaat (1 Koningen 12 : 4). Rechabeam en zijn vrienden die in de bubbel van het hof met hem zijn opgegroeid willen echter hun ten onrechte verkregen privileges niet opgeven. Als je zo leest, krijgt de scheuring van het rijk profiel. Deze scheuring komt niet meer zomaar uit de lucht vallen.
Het beeld wordt nog somberder. Aan het einde van 1 Koningen 5 (27 – 32) lezen we over de door Salomo ingestelde herendienst. In het oude oosten is dwangarbeid in dienst van de heerser niet ongebruikelijk. Maar Israël was door God nu juist bevrijd van de slavernij en de dwangarbeid in Egypte. Dwangarbeid is voor Israël bij wijze van spreken vloeken in de kerk. Salomo stuurt per maand tienduizend man naar Libanon; ze kunnen hun wijnstok en vijgenboom niet meenemen. Tienduizenden mensen gaan per jaar naar Libanon volgens het schema: een maand lang trekarbeid en daarna twee maanden hun eigen huizen en akkers verzorgen – en runderen en hoenders vetmesten voor de maand dat zij aan de beurt zijn om hofleverancier tegen wil en dank te zijn. In het binnenland heeft Salomo 70.000 sjouwers en 80.000 steenhouwers aan het werk. Ze staan onder toezicht van 3.300 managers die het werkvolk en elkaar natuurlijk voor de voeten lopen.
Twintig jaar is Salomo bezig met zijn grote bouwprojecten, lezen we in I Koningen 9 : 10 – 14. De economie trekt het kennelijk niet meer en koning Chiram levert aan Salomo 120 talenten goud (ruim 4.000 kilo). Waarschijnlijk gaat het om een lening waarvoor Salomo twintig steden in Galilea als onderpand aan Chiram levert. Bij een inspectiebezoek voelt Chiram zich beetgenomen: die twintig steden zijn “land van niks”. Aan het hof in Jeruzalem wordt smakelijk gelachen want Salomo de Wijze is zijn collega Chiram te slim af. Maar hoe hebben de mensen uit die twintig steden zich bij de transactie gevoeld? De “redder der armen” verpatst zijn Galilese onderdanen aan het buitenland; het is toch maar “land van niks” en uit Nazaret kan niets goeds komen (Johannes 1 : 46).
Ik val mijzelf weer in de rede. Is dit Schriftkritiek en een ongepaste benadering van de traditie? Haal ik op het toneel een konijn uit de hoge hoed dat ik er achter de schermen eerst heb ingestopt? Maar van het vak hermeneutiek herinner ik me nog dat bij elk lees- en verstaansproces dat die naam verdient sprake is van een a priori (Vorverständnis). Ik spreek de strekking van de eindtekst (niets dan goeds over Salomo de Grote) tegen met behulp van gegevens uit die eindtekst zelf en andere Schriftgegevens. In plaats van statistieken en lijsten, die veel Bijbellezers overslaan of voor kennisgeving aannemen, komen er gegevens voor de prediking te voorschijn. Voor God hoef je je helemaal niet groter voor te doen dan je in werkelijkheid bent. Je hoeft voor Hem niet eerst een diploma te halen (of een tempel te bouwen). Verkijk je niet op goud en glitter, topsalarissen en aandelenbonussen. Want ook de top moet eens verantwoording afleggen, voor de mensen en uiteindelijk voor God. Voor kleine mensen is God bereikbaar. Hij hoeft niet in een tempel maar past in een kribbe.
Maar er moet toch iets geregeld worden in Salomo’s dagen? Een tempel komt nu eenmaal niet compleet en kant en klaar uit de hemel vallen. Er is materiaal nodig en menskracht. Stel je voor: Salomo houdt en enquête. Wilt u een tempel, zo ja: wat voor een? Stel je voor: Salomo doet in de New Jerusalem Post of op Facebook of Twitter een oproep aan vrijwilligers voor de tempelbouw om zich te melden. Ik ga in veel kerken voor en kijk van te voren altijd op de website. Ik kom heel wat van die goedbedoelde oproepen tegen. Komt daar een tempel uit? Er moet toch iemand zijn die het voortouw neemt! Zou Salomo alleen op zijn handen zitten, dan wordt hij nooit beroemd vanwege zijn wijsheid. Salomo loopt tenminste niet voor de vraag weg: hoe bouw je in een niet-perfecte wereld met onvolmaakte mensen een tempel die het goddelijke en het volmaakte benadert? Dan krijg je iets van onvermijdelijkheid. In zo’n proces is altijd sprake van opwaartse druk: het volmaakte vraagt om nog meer perfectie, tempel leidt alleen maar tot nóg meer tempel, en als de priesters zich een keer meester hebben gemaakt van de liturgie komt (grote sprong!) het Kerklatijn van achter de gewijde ellenbogen te voorschijn.
Het valt echter op dat 1 Koningen 5 nergens over een tempel spreekt, maar over een huis voor de Naam van de Heer. Opwaartse druk en onze geloofstraditie hebben daar een tempel van gemaakt: iedereen weet toch dat Salomo de tempel heeft gebouwd? Maar er staat iets dat veel simpeler is: een huis voor de naam van de Heer. De Heer is present in dat huis maar Hij valt er niet mee samen. Het is Salomo die van het huis een tempel maakt. Die tempel moet ook wat voorstellen en mag wat kosten. Want hoe meer tempel, des te meer Here God. Hij zal zich er thuis voelen. Bijna wordt de Eeuwige ingemetseld en krijgt Hij een ophokplicht. Hij mag daar genieten voor al het moois wat wij voor Hem hebben gemaakt (zoals de kleintjes met hun veelkleurige platen en werkjes van school trots naar huis komen). God mag genieten van het lekkers dat wij Hem in de vorm van offeranden voorzetten. God mag onze wierook en andere gewijde geuren opsnuiven. Hij mag smullen van onze liturgische taal. Een huis voor de naam van de Heer is veel te gewoon. Zo “tempelt” men door tot op de dag van vandaag. Het aardse is veel te gewoon om hemels te kunnen zijn. Dat gewone mensen met hun zorgen en vreugden als huis voor de Heer en voor anderen kunnen fungeren, komt helemaal niet meer in beeld.
Behalve lof voor de tempel is er in het Oude Testament ook sprake van kritiek. Die kritiek schemert door in de eindtekst van 1 Koningen, als je ietwat tegen de gebruikelijke richting in durft te lezen. Is Salomo’s afgoderij al begonnen bij de tempel in plaats van bij die vreemde vrouwen? Ook in het Nieuwe Testament is er kritiek. Lucas laat zijn evangelie beginnen met de zegen van Zacharias in de tempel en hij eindigt met de zegen van de Here Jezus buiten de stad (24 : 50). De tempel verbleekt voor de eerste christenen. Als Jezus zijn lijdensweg voleindigt, scheurt het gordijn van de tempel doormidden (23 : 45). God komt weer te voorschijn (“kiekeboe”, zei een dominee ooit), de afscheiding is niet meer nodig, de aarde wordt nu de plaats waar de hemel kan wonen, mensen worden een woonhuis voor de Geest en het geloof kan voortaan zonder tempel als hulpstuk. Tel je winst – en je zegen – uit!
Diederik denkt dwars 