We zijn eindelijk(!) in de buurt van het Koningenboek terecht gekomen. Toch blijven we op weg naar Koningen. Mijn uitleg zal wel eens afwijken van wat gangbaar is, maar is niet de laatste of definitieve. Hoeveel terabytes een tekstverwerker ook heeft, de Heilige Geest past er niet in. IK ben ook niet de enige lezer. Bijbelcommentaren vertegenwoordigen andere heiligen. De Bijbelstudies op oecumenische assembles blijven onvergetelijk (al gaat het in die Bijbelstudies veel te weinig over de verhalen in de Bijbel). Wij lezen in een wereldwijd verband, samen met alle heiligen met al hun dimensies.
Salomo komt er heel wat beter af dan David. David laat conflicten en problemen achter die Salomo moet oplossen. We horen bij de troonopvolging van samenzweringen en geruchten van samenzweringen. We lezen over afrekeningen waar David niet aan toe kwam; de nieuwe koning wordt ermee opgezadeld (1 Koningen 1 en 2). David haalde met de ark rare streken uit die doen denken aan de vroegere omzwervingen van de ark in het Filistijnenland. In 2 Samuël 6 komt het getal 30.000 uit 1 Samuël 4 terug en de nieuwe wagen waarop de ark met veel militair vertoon naar Jeruzalem gehaald moet worden (2 Samuël 6 : 3) is een kopie van het Filistijnse exemplaar van 1 Samuël 6 : 7. Een beetje bijbellezer voelt dan al aan dat het met Davids onderneming mis gaat. God wilde niet dat de Israëlieten “op wieltjes” zouden geloven en daarom was de ark van draagstokken voorzien. David rijdt de ark naar Jeruzalem alsof hij zijn twaalfde zoon binnenhaalt (in 2 Samuël 5 : 13-16 is sprake van elf zonen die David in Jeruzalem krijgt). God moet kind aan huis bij David worden. Uzza overleeft deze heidense optocht niet. David zet pijlsnel een blijvend bermmonument neer: Peres-Uzza, kloof van Uzza. Het had daar beter, tot op de dag van vandaag, “miskleun van David” kunnen heten (2 Samuël 6 : 8). Maar de geschiedenis wordt nu eenmaal van boven af door koningen en machthebbers geschreven en dat komt zelfs in de Bijbel voor. Daarom hebben wij onze vriendinnen en vrienden in het Zuiden nodig om ontdekt te worden aan ons eigen perspectief van boven af. Zo groots was het niet wat wij destijds bijvoorbeeld in Nederlands-Indië verricht hebben…
Bij Salomo vinden we niets van dit alles. Met alle egards bouwt hij een knots van een tempel en het is een kniesoor die zegt dat hij aan de bouw van zijn eigen paleis meer tijd heeft besteed. Iedereen houdt van Salomo: men heeft het goed, zittend onder de eigen wijnstok en vijgenboom. Er is meer dan genoeg te eten en te drinken. Pas aan het einde van zijn regering (1 Koningen 11) gaat het met Salomo helemaal mis. Hij begint andere goden te dienen, daartoe verleid door zijn 700 buitenlandse hoofdvrouwen en 300 buitenlandse bijvrouwen (1 Koningen 11 : 3 en 4). Bij die aantallen doet zelfs een koning geen oog meer dicht. Daarom scheurt (1 Koningen 12) het rijk in tweeën: de tien stammen uit het noorden scheiden zich af. Het springende punt is de door het noorden zeer gewenste belastingverlichting waar troonopvolger Rechabeam niet van wil weten – daartoe aangezet door zijn jaargenoten die met hem aan het hof hebben gefeest en het gewone leven van voorspoed en tegenspoed niet kennen. En dwars door dit alles gaat God zijn ongekende gang. Hij verbiedt een oorlog want dit alles is van Hem uitgegaan (1 Koningen 12 : 24).
Ik begin vragen te krijgen bij dit ideaalbeeld dat ons wordt voorgeschoteld. Zou het kunnen zijn dat het ook her om van boven af herschreven geschiedenis gaat? In 2 Samuël 8 : 13-18 lezen we over Davids topbestuurders. De eerste is de opperbevelhebber van het leger, de kanselier staat op nummer twee, de hogepriesters op plaatsen drie en vier. De (ene) hofschrijver staat op de vijfde plaats en de hekkensluiter is de commandant van de lijfwacht van de Krethi en de Plethi (oude vertaling maar het klinkt zo lekker mysterieus). Bij Salomo (1 Koningen 4 : 1 – 6) staat de priester op nummer een en de generaal is naar de vijfde plaats afgezakt (voor omhooggevallen generaals in vredestijd is degradatie een reële optie). Er zijn nu twéé hofschrijvers en we horen van een opzichter over de herendienst (dwangarbeid, daarover later meer). De priester op nummer één. Het maakt een vredevorstelijke indruk. Maar blijft de priester als eerste topambtenaar nog wel een “tegenover” van de koning of komen we tegen wil en dank in het caesaropapisme terecht, waar wij (en veel anderen in de wereld) niet zulke positieve ervaringen mee hebben? Had de priester zich niet lijnrecht tegenover de koning moeten opstellen en zeggen: herendienst past niet op eredienst en hoort niet in Israël thuis?
Herendienst: daar zit al een haarscheurtje in het fraaie beeld. Het verhaal accepteert het verschijnsel als het nieuwe normaal. Zou het misschien zo opgeschreven kunnen zijn in broederlijke samenwerking door de twee hofschrijvers? Het Hebreeuws kent bij mijn weten geen schoonschrift met krullenletters – maar ook zonder deze technieken kan het verhaal gemasseerd worden, de bittere werkelijkheid witgewassen. Geschiedschrijving besteedt wel vaker geen aandacht aan de slachtoffers. Hoe zou het verhaal er uit hebben gezien als het van onderop verteld was? Of moet ik , nu ik op het gevaarlijke pad van de Schriftkritiek dreig te raken, onmiddellijk de hand op de mond leggen en koning Salomo de Grote compleet met zijn hofschrijvers in ere herstellen onder het aanbieden van mijn theologische en kerkelijke excuses?
Maar dan is er ook nog het relaas over de kosten van Salomo’s hofhouding (1 Koningen 5 : 2 en 3). Dertig kor tarwebloem en zestig kor meel. Een kor is omgerekend zo’n 450 liter. 13.500 liter tarwebloem en 27.000 liter meel. De genoemde hoeveelheden zijn per dag (!). Daar moet je toch een aardige taart van kunnen bakken. Daar komen dagelijks bij: tien gemeste en twintig gewone runderen, honderd schapen en geiten, en dan nog herten, gazellen, reebokken en gemeste hoenders (elke dag Thanksgiving met kalkoenen!). De opsomming in het verhaal moet Salomo’s grootheid aantonen. Maar wordt Salomo niet te groot voor de menselijke en zelfs de koninklijke maat?
Daar komen de kosten van de houthandel met koning Chiram van Tyrus overheen (1 Koningen 5 : 24v.). In ruil voor onbeperkt hout uit Libanon levert Salomo per jaar 20.000 kor tarwe (9 miljoen liter) en twintig kor (9.000 liter) zuivere olijfolie. Maar al die granen moeten worden gezaaid en geoogst, de olijven geplukt en geperst. Dat moet natuurlijk uit het volk komen. Wéér een heffing. De defensielasten zijn nog niet genoemd. David had maar een kleine hoeveelheid paarden en strijdwagens overgehouden. Hij had zijn vredesdividend geïncasseerd. God streed immers aan de zijde van het volk. Maar Salomo geeft de defensie een grote upgrade, ook al heeft hij geen tegenstander (satan). Hij had 40.000 paarden en 12.000 wagenmenners (1 Koningen 5 : 6). Die moeten ook te eten hebben en ook dat wordt over de bevolking omgeslagen.
Verder had Salomo 3.000 spreuken en 1.005 liederen op zijn naam staan. Die gaan niet over de redder der armen uit Psalm 72, die ook op naam van Salomo staat. Ze gaan over de planten, de lopende dieren, de vogels en de vissen (1 Koningen 5 : 12 v.). De koning kent de natuur kennelijk beter dan de mensen – en zichzelf… Al die cijfers doen mij denken aan de presentatie van de geslaagde vijfjarenplannen uit de periode van het communisme. Op papier klopte alles maar de werkelijkheid was bitter. Van kloppende cijfers kun je niet eten of drinken. Het beeld klopt niet. Tevreden Israëlieten, die het nog nooit zo goed hebben gehad en tevreden onder hun wijnstok en vijgenboom zitten – en pas in hoofdstuk 12 scheurt het rijk door Salomo’s afgoderij? Er zitten al veel eerder haarscheurtjes. Salomo is te groot geworden. Het is alsof de koningswet uit Deuteronomium 17 : 14 – 20 en de waarschuwing van 1 Samuël 8 : 10 – 18 over de koning die niets anders doet dan “nemen” (het wordt steeds herhaald) volkomen buiten beeld zijn. Zijn hofschrijvers slechte lezers?
Diederik denkt dwars 