Toch een blog: de vakantieweek op Nieuw Hydepark gaat vanwege de coronamaatregelen van de overheid niet door. Jammer voor de gasten, voor het personeel en voor de vele vrijwilligers. Het is niet anders.
Verder met mijn verhaal. De latente spanningen in het Samen op Wegproces komen tot een publieke uitbarsting. Een Werkgroep Toekomstige Vormgeving, bestaande uit deskundigen op het gebied van gemeenteopbouw en andere terreinen, is al jaren bezig met het stapsgewijs ontwikkelen van nieuw kerkrecht voor de toekomstige verenigde kerk. Dat nieuwe kerkrecht gaat van het oude systeem afwijken en dat moet geregeld worden door een nieuwe bepaling in de afzonderlijke drie kerkordes. Dit “lege huls artikel” kan dan gaandeweg van synode tot synode gevuld worden met het nieuwe kerkrecht. Uiteindelijk zullen de bestaande kerkordes vervangen zijn en de plaatselijk samenwerkende SoW-gemeenten zullen eindelijk verder kunnen verenigen dan in het bestaande federatiemodel. Bij de gereformeerden zou het op deze manier moeiteloos geregeld kunnen worden: hun kerkorde is een werkorde die gemakkelijk gewijzigd kan worden. Bij de hervormden is de kerkorde met de inhoudelijke Romeins genummerde artikelen één onaantastbaar geheel, waarover in het begin van de jaren vijftig intense discussies zijn gevoerd. Neem nu de volgorde-kwestie tussen apostolaat (artikel VIII) en belijden (artikel X): moet dat niet omgekeerd zijn? Moet de kerk niet eerst haar innerlijke papieren laten zien voordat zij zich tot de wereld wendt? Kort en krachtig: hoe laat is het, acht voor tien of tien voor acht? Die kwesties zijn veel te subtiel voor gereformeerde olifantspoten in de porseleinkast.
Het hervormde moderamen geeft eindelijk duidelijkheid en zet het licht op rood. Er komt geen lege-huls-artikel in de kerkorde. Samen op Weg krijgt geen blanco cheque. Een deel van de ene hervormde kerk kan zich niet verenigen met een deel van een ander kerkgenootschap. Het “hervormde kerkgevoel” is te sterk. Er moet één nieuwe, complete, op de Romeinse artikelen van de hervormde kerkorde gebaseerde, kerkorde komen. De Werkgroep Toekomstige Vormgeving zoekt de publiciteit en treedt massaal af. Het Samen op Weg-proces, begonnen met achttien enthousiaste studenten- en evangelisatiepredikanten, zal door het hervormde kerkgevoel institutionaliseren en de studenten en de mensen op het breukvlak van kerk en samenleving kwijtraken. Het hervormde moderamen krijgt er in vele reacties hard van langs maar blijft bij zijn standpunt: het gaat om de héle kerk, inclusief de oppositie van de Gereformeerde Bond. Achteraf kun je vragen waarom het hervormde moderamen niet veel eerder het achterste van zijn tong heeft laten zien.
Ons gereformeerde moderamen ziet geen andere weg dan zich neer te leggen bij deze gang van zaken. Nu blijkt hoe waardevol de besloten zittingen van de gereformeerde synode op de maandagavonden zijn geweest. De synode is bijgepraat en op de hoogte gehouden. Schoorvoetend en met grote tegenzin accepteert de synode de positie van het moderamen en ontstaat er draagvlak voor de nieuwe koers. Want zo zijn gereformeerden ook wel weer: als er een besluit is gevallen en een koers is vastgesteld, wordt dat besluit ook uitgevoerd. Afspraak is afspraak. De Gereformeerde Kerken (meervoud!) zijn veel eenduidiger in dit opzicht dan de meer dubbelzinnige Nederlandse Hervormde Kerk (enkelvoud).
De ongeschreven regel is dat je niet langer dan twee achtereenvolgende synodeperiodes als preses mag fungeren. Daarna word je geacht door de zijdeur te vertrekken en je op een andere manier voor het bovenplaatselijke kerkenwerk nuttig te maken. De planning is dat ik het deputaatschap voor Personeel, Financiën en Organisatie zal gaan voorzitten. Het belangrijkste: ik mag terug naar de gemeente in Haren en ik word daar met open armen ontvangen. We zijn elkaar in die vier jaren niet ontgroeid. Ik krijg als het ware een nieuw beroep en neem dat met beide handen aan. Met enkele sleutelfiguren in de kerkenraad spreken wij af dat zij onmiddellijk tegenwind zullen geven als ik verwaand naast mijn schoenen zou gaan lopen. Zij hebben niet hoeven op te treden. Fijn: ik ben terug van weggeweest en het leven zal wat rustiger worden, zonder de A 28. Een koninklijke onderscheiding en een serenade van het mannenkoor in onze voortuin rijker ga ik weer gewoon aan het werk. Fluitend op de fiets: Zondehof, ik kom er aan en hoe is het met jullie?
Het loopt toch weer anders. Ik word geen voorzitter van PFO. Het nieuwe synodemoderamen doet een dringend beroep op mij om lid te worden van de werkgroep die de nieuwe kerkorde zal schrijven. Deze werkgroep is bijna geïnstalleerd en staat op het punt om het bos in gestuurd te worden (misschien met de verborgen hartenwens van sommigen dat we nooit meer uit dat bos tevoorschijn komen). Waarom men mij nodig heeft: de twee adviseurs kerkrecht die de GKN-synode heeft, werken op elkanders zenuwen en spreken elkaar permanent tegen. Zij zijn nodig in de werkgroep kerkorde maar dan moet er iemand bij zitten die de gereformeerde delegatie in de werkgroep bij elkaar houdt. Die rol van leeuwentemmer is voor mij weggelegd. Ik heb nooit hoeven op te treden: de twee adviseurs werken voorbeeldig samen. In de werkgroep heerst een hartelijke sfeer onder het motto: deze kans krijgen we maar één keer en het mag niet mislukken.
En zo begint een nieuwe periode van ’s morgens voor dag en dauw de deur uit en ’s avonds na zonsondergang weer thuis. Soms staat Tineke mij op het station met een vers gesmeerd boterhammetje op te wachten als ik meteen door moet naar een vergadering van de kerkenraad. Want ik ben nu weer gewoon gemeentepredikant zonder vervanging. Het lukt om alle ballen in de lucht te houden. Het oude dilemma (“acht voor tien of tien voor acht”) wordt op een lutherse zolderkamer in Amsterdam op mijn voorstel doorbroken met een geheel nieuw en inhoudelijk artikel I. Schrijven is schrappen en bij het omschrijven wat een ambt is en wat kerkelijke vergaderingen zijn, moet je soms de hele theologie en de kerkgeschiedenis door. Veel sneller dan verwacht zijn we met een concept voor nieuwe Romeinse artikelen terug bij de triosynode. We hebben het huwelijk in het bos achtergelaten. Want waarom zou je het huwelijk als inzetting van God in de kerkorde opnemen en de arbeid, de doodstraf en de sabbat – ook inzettingen van God – verzwijgen? Bovendien is het in de drie afzonderlijke kerken al toegestaan om andere relatievormen dan het huwelijk te zegenen. Dat is betrekkelijk nieuw en het is misschien daarom nog niet zo prudent om het nu al in de kerkelijke wetgeving op te nemen. Mogen we alsjeblieft nog een beetje groeien? Het huwelijk staat wel in de concept-artikelen, maar dan bij de liturgie: “diensten van rouw en trouw”.
Kom je in de kerk over de staart, dan kom je ook over de Bond. Juist op het punt van het huwelijk ontstaat in de triosynode groot verzet tegen de concept-kerkorde. Er moet en zal per se een bepaling over het huwelijk in de nieuwe kerkorde staan. De werkgroep waarschuwt: dan zullen wij gezien het tot nu toe gevoerde beleid van de drie afzonderlijke kerken ook met een voorstel voor een bepaling over andere relatievormen moeten komen. Een ongeluk komt net zoals het huwelijk niet alleen, om zo te zeggen. De reactie is dat men dat wel zal zien als het zover is. De werkgroep kerkorde gaat gehoorzaam het bos weer in en komt met een vervolgrapportage. Nu staat er naast een bepaling over het huwelijk ook een bepaling over andere samenlevingsvormen in de concept-kerkorde. Het geween en tandengeknars bij de Bonders is groot, maar nu weten lutheranen, gereformeerden en andere hervormden in de triosynode niet van wijken: de al bestaande ruimte mag niet worden ingeperkt. Dat de latere Hersteld Hervormden niet mee kunnen in de verenigde kerk is te wijten aan hun eigen hardnekkigheid en aan hun neiging om alles waar al overeenstemming over bestond, opnieuw ter discussie te stellen. De triosynode verzandt op termijn in een stortbui van steeds herhaalde tegenvoorstellen en amendementen op de kerkorde, die procedureel zorgvuldig moeten worden besproken – omdat anders het Generaal College voor de Behandeling van Bezwaren en Geschillen de hervormde synode terug zal fluiten. De synodevergaderingen worden zo geestdodend dat er niets meer van uit gaat.
Ik houd als gemeentepredikant het tempo van twee vergaderingen per week niet meer vol. Als de Romeinse artikelen aanvaard zijn en de ordinanties moeten worden ontworpen, haak ik af. Meedoen in de werkgroep kerkorde was een opfriscursus: kerkrecht is toegepaste ecclesiologie. Zal het nu wat rustiger worden? Het gereformeerde deputaatschap voor oecumene vraagt mij als voorzitter. Ook het buitenland komt nu in mijn blikveld. Alle reisverslagen van conferenties en assemblees worden in het deputaatschap uitvoerig besproken en met een rapport aan de synode voorgelegd. Ik mag ook mee op reis en kom voor het eerst van mijn leven in de VS (het zal niet de laatste keer zijn). Ook de particuliere synode van Groningen meldt zich: zij wil de verschillende clubs, commissies en stichtingen die zich bezighouden met dienstverlening aan de gemeenten bestuurlijk gecoördineerd hebben. Dit krijgt eerst vorm in een (koepel)deputaatschap coördinatie, dat later uitgroeit tot één provinciaal deputaatschap voor dienstverlening. Het rapporteert over het werk van alle provinciale gemeenteopbouwers en stichtingen aan de particuliere synode. Wat is het heerlijk om dicht bij huis te kunnen vergaderen, in het gastvrije Gorechthuis in Haren.
Ik zit net in een vergadering van de particuliere synode als de koster zachtjes binnenkomt en mij influistert dat er dringend telefoon voor mij is. Ik geef de voorzitter een seintje dat ik even weg moet. Ik weet al zo ongeveer waarover het gaat. Rondom de gereformeerde synode is tumult ontstaan over een oorspronkelijk hervormd probleem. Op de camping Het Grote Bos in Driebergen, vroeger onderdeel van het landgoed Hydepark en daarmee in bezit van de Nederlandse Hervormde Kerk, heeft een jeugdwerker kinderen misbruikt. Het schandaal breidt zich als een olievlek uit, iedereen heeft het ineens over pedofilie, sommige predikanten (onder wie ook een adviseur van de gereformeerde synode) spreken hun steun en begrip voor pedofielen uit en de preses van de gereformeerde synode sluit zich daarbij aan. Er is geen enkel synodebesluit waarop hij zich kan beroepen. Eerder het tegendeel, want op het “aangrenzende perceel” van seksueel misbruik in pastorale relaties heeft de synode dit in krachtige termen veroordeeld vanwege het machtsverschil. Van dat machtsverschil is zeker ook sprake bij seksuele relaties tussen volwassenen en kinderen. De preses graaft zich steeds verder in en de andere leden van het moderamen kunnen niet ingrijpen: de preses is rechtstreeks in functie door de synode gekozen. De ene krantenkop rolt over de andere heen. De voorzitter van de particuliere synode heeft bij de opening van de vergadering ook al zijn ongerustheid uitgesproken.
Het dringende telefoontje blijkt van een hoog geplaatste hervormde relatie te komen. “Evert, jij moet nú iets doen, want het hervormde moderamen staat op het punt om het hele Samen op Wegproces in de pauzestand te zetten”. Ik hoef niet lang na te denken en bel Leo Koffeman op. Ik ken hem al sinds de studententijd, wij trekken in het deputaatschap oecumene met elkaar op en als nieuw benoemd hoogleraar kerkrecht in Kampen zit hij dicht bij de synode en het moderamen. Ook hij vindt het nodig om tussenbeide te komen, maar hoe? Samen denken wij aan het aloude “seniorenconvent”: de zes voorzitters van de commissies van synodeleden (elk synodelid zit in een van deze commissies). Als deze zes, die het vertrouwen van de synodeleden genieten, met elkaar en met het moderamen in overleg gaan, kan een oplossing worden gezocht. Zo gebeurt het uiteindelijk ook. De zes commissievoorzitters doen onderzoek, het moderamen wordt even “demissionair” totdat de synode in een extra vergadering bijeenkomt en een van de commissievoorzitters tot nieuwe preses kiest. De oude preses moet aftreden. Die avond is het de enige keer dat ik me als voormalig preses niet aan de oude regel, dat je je niet meer met het landelijke beleid bemoeit, heb gehouden. De particuliere synode vergadert verder alsof er niets gebeurd is…
Diederik denkt dwars 