Kohl kreeg meteen na de val van de Muur de handen vol. Allereerst op nationaal gebied. Duizenden DDR-burgers zochten een nieuwe toekomst in het westen. De SED liep leeg en de economie in de DDR stortte in. Nu er toegang kwam tot de gebruiksgoederen van de Bondsrepubliek wilde niemand meer de in de DDR gefabriceerde producten van mindere kwaliteit kopen. Na het opheffen van de geheimhouding werd eindelijk duidelijk hoe groot de buitenlandse staatsschuld van de DDR was: bijna twintig miljard dollar. DDR-bedrijven waren aan elkaar het zesvoudige van dit bedrag schuldig. Men had gewoon het ene gat met het andere gevuld. De valuta van de DDR was bij het omwisselen tegen de DM bijna niets meer waard. Krenz en zijn collega’s hadden gedacht dat de val van de Muur als een veiligheidsklep zou werken om de druk op het regime te verminderen. Het regime liep echter achter de feiten aan. Krenz moest opstappen en werd met Honecker uit de partij gezet. De SED probeerde zichzelf tevergeefs opnieuw uit te vinden als partij van het democratische socialisme. De Volkskammer besloot (met vijf onthoudingen) de bepaling dat de staat geleid werd door de arbeidersklasse en haar Marxistisch-Leninistische partij uit de grondwet te schrappen.
Wat de regering van de DDR in rondetafelgesprekken aanbood, was echter van meet af irrelevant. De slogan veranderde van Wir sind das Volk naar Wir sind ein Volk. Het aangelegen punt was niet meer om uit het socialisme te komen, laat staan proberen het te hervormen. Het enige punt was nu de Wiedervereinigung. De partij kon het volk niet meer bijbenen. De linkse intellectuelen uit de oppositie konden dat evenmin. Stephan Heym deed met een aantal medestanders nog een oproep om het land te redden en de verlokkingen van het klatergoud van het Westen de baas te blijven. Maar men zag niets meer in een hervormd socialisme zonder geweren en zonder Stasi. Het socialisme had decennia zijn kans gehad en nu verspeeld. Hereniging van Duitsland was de boodschap. Men wilde geen experimenten meer maar een monetaire en politieke eenheid. Had Kohl misschien eerst nog aan een proces van jaren gedacht, nu werd het duidelijk dat hij slechts maanden de tijd zou hebben. De verkiezingen in de DDR werden van mei naar maart 1990 vervroegd. De bondgenoten van Kohls CDU kregen massale steun.
Ook op internationaal terrein kreeg Kohl de handen vol. Op 10 november 1989 (de dag na de val van de Muur) belde hij president Bush op. Hij beschreef de kermisachtige sfeer in Berlijn en sprak de hoop uit dat de DDR niet met een nog grotere aderlating te maken zou krijgen dan de 230.000 burgers die in 1989 al naar het Westen gevlucht waren. Bush waarschuwde van zijn kant voor oververhitte retoriek die alleen maar problemen zou veroorzaken. Dansen op de Muur was dus eigenlijk ongewenst. Een dag later nam Kohl contact op met Gorbatsjov. Kohl beloofde destabilisering van de DDR te vermijden; Gorbatsjov drong aan op voorzichtigheid en Mitterrand was het met hem eens. Er moest geen haast gemaakt worden. Het was voor Kohl echter vanwege binnenlandse redenen niet mogelijk om alleen maar een afwachtend beleid te voeren.
Bush had op 17 november Kohl nog telefonisch gewaarschuwd rustig aan te doen. Maar op 28 november 1989 legde Kohl – zonder overleg met zijn liberale coalitiepartner FDP en zonder overleg met zijn westelijke bondgenoten – een Tienpuntenplan voor de Duitse hereniging aan de Duitse Bondsdag voor. Hij wilde daarmee de regie nemen in de beide Duitse staten. In zijn presentatie van het plan noemde Kohl de NATO niet. In de Bondsrepubliek was immers nog veel napijn over de Eurorakettenkwestie; in het oosten dacht men eerst aan hereniging in plaats van aan een langlopende hervorming van bestaande (veiligheids)structuren. Kohls uitspraken kwamen bij de burgers van de DDR als geroepen. De westelijke bondgenoten voelden zich echter overvallen. Kohl had niet netjes op zijn beurt gewacht tot ná de top van Malta tussen Gorbatsjov en Bush maar de ruimte genomen en een eigen koers uitgezet. Duitsland bepaalde nu zelf de agenda. Kohl zei tegen Bush dat alle pleidooien (bijvoorbeeld van Kissinger) voor twee jaren uitstel de economische crisis in de DDR onderschatten. Polen en Hongarije waren zonder directe Duitse hulp allang ingestort. Bush had zich tot op dat moment ook niet erg daadkrachtig opgesteld. De beste stuurlui stonden aan wal.
Intussen was er wel een reëel probleem. De westelijke bondgenoten hadden met de mond de wenselijkheid van de Duitse eenheid wel beleden, maar hun veiligheidsbelangen waren eigenlijk meer gebaat bij de bestaande Duitse deling. Hoe moest men zich een verenigd Duitsland ten opzichte van de bestaande veiligheidsstructuren voorstellen? Als neutraal – en daarmee dominant in Europa? Bij een vertrek van Duitsland uit de NATO zou er nauwelijks een NATO overblijven. Of kon er (dit had de voorkeur van Frankrijk) eerst een pan-Europese veiligheidsstructuur komen door het uitbouwen van de CSCE, de Conference for Security and Cooperation in Europe? Het lastige was dat de CSCE als veiligheidsorganisatie minder sterke papieren had dan de NATO en het Warschaupact – dat overigens op instorten stond.
De VS, de grootste en meest invloedrijke bondgenoot, zag alleen in de NATO een instrument om invloed te kunnen uitoefenen en om strijdkrachten in Europa te blijven legeren. Met het verdwijnen van het vertrouwde paradigma van de Koude Oorlog was Washington bang dat de invloed van de VS in West-Europa zou wegsmelten. Niet alleen de Sovjet-Unie, maar ook de Bondsrepubliek moest door middel van containment in bedwang worden gehouden. Tussen Washington en Bonn was altijd sprake geweest van een combinatie van nauwe samenwerking en heimelijk wantrouwen. Op het toneel was het een en al glimlach, maar achter de schermen werden de wenkbrauwen gefronst. Voor de VS was het daarom belangrijk dat een verenigd Duitsland voluit lid van de NATO zou blijven: geen verenigd Duitsland zonder NATO en geen NATO zonder verenigd Duitsland. De Bondsrepubliek mocht West-Europa niet domineren en ook geen ongeleid projectiel tussen Oost en West worden. Dat moest ook voor een verenigd Duitsland gelden.
Op de topconferentie van Malta in december van 1989 had president Bush aan Gorbatsjov nog verzekerd dat hij geen vreugdedans op de Berlijnse Muur had gemaakt en dat de VS geen eenzijdig voordeel wilde behalen uit de ontwikkelingen in Oost-Europa. Noch Bush, noch Gorbatsjov, noch Kohl hadden verwacht dat de DDR zo snel zou imploderen; ook DDR-leider Honecker had in 1988 nog verwacht dat de Muur nog 50-100 jaar zou blijven staan. De leiders waren door de ontwikkelingen ingehaald. Bush en Kohl beseften echter wel degelijk dat een verenigd Duitsland binnen het verband van de NATO het veiligheidssysteem dat de Sovjet-Unie na de Tweede Wereldoorlog had opgebouwd tot in het hart zou aantasten. Enerzijds was één NATO in de hand beter dan tien keer de CSCE in de lucht; beter de beproefde structuur dan de droom. Maar hoe zou Gorbatsjov hiermee ooit kunnen instemmen zonder zijn geloofwaardigheid tegenover de hardliners in de Sovjet-Unie te verliezen? Welke geruststellingen en concessies zou hij daarvoor moeten krijgen?
Kohl en Bush konden niet weten dat Gorbatsjov in een vergadering met zijn adviseurs op 26 januari 1990 al gezegd had dat een Duitse hereniging onvermijdelijk was. De onderhandelingstroeven die hij in handen had waren de na de oorlog overeengekomen rechten van de vier grootmachten in Duitsland en de aanwezigheid van 338.000 Sovjet-militairen en ruim 200.000 gezinsleden en civiele ambtenaren in de DDR. Het tegenhouden van de hereniging was geen optie, maar het vertragen ervan wèl. Gorbatsjov was van mening dat een verenigd Duitsland niet samenging met een lidmaatschap van de NATO. Als Duitsland neutraal zou blijven, kon hij zijn strijdkrachten uit de DDR terugtrekken. Een uitbreiding van de NATO voorbij de Duits-Poolse grens stond in Moskou al helemaal niet op de radar. De koppeling van het Duitse vraagstuk en de NATO was al moeilijk genoeg. Duitse haast, Amerikaanse geopolitiek, Europees wantrouwen en Russische zorg vormden een explosief mengsel. Hoe de Duitse kwestie op te lossen zonder een Russisch probleem te creëren? Of was dat onmogelijk?
Diederik denkt dwars 