Reagan dacht meer anekdotisch dan analytisch; hij reageerde sterker op films dan op dossiers. Het Pentagon en de CIA hielpen de president door het maken van visuele presentaties. Nog meer geschokt dan op de eerste nucleaire briefing reageerde Reagan op een voorvertoning op 10 oktober 1983 van de film The Day After, die ABC op 20 november zou uitzenden. De film over de gevolgen van een kernaanval op Kansas maakte hem depressief. Op 20 november keken meer dan 100 miljoen mensen naar de tv-uitzending van de film. De uitzending werd begeleid door discussie- en steungroepen die door kerken en andere organisaties waren opgezet. Men was in het bijzonder beducht voor de impact die de film op kinderen zou kunnen hebben. In een vraaggesprek met People Magazine op 6 december 1983 noemde Reagan The Day After een horrorfilm zonder handelingsperspectief. Het enige wat bleef, was het besef dat een kernoorlog ondenkbaar was. De uitweg was het terugbrengen van het aantal kernwapens of het afschaffen ervan. Op de vraag of hij dat ook gezegd zou hebben als Sovjetleider Andropov samen met hem naar de film gekeken had, antwoordde hij bevestigend. Maar Reagan zei ook dat hij de Sovjet-Unie nog steeds als bron van kwaad zag. Het communisme maakte nu eenmaal gretig gebruik van lokale en regionale conflicten.
In het begin van november 1983 werd het horrorscenario van de film bijna werkelijkheid. De NATO hield, zoals ieder jaar, een grote oefening waarbij Amerikaanse strijdkrachten snel naar Europa moesten worden overgebracht. Bij de oefening Able Archer kwamen echter, anders dan bij vorige oefeningen, de hoogste politieke en militaire leiders bij elkaar. Het waren juist die mensen die door een spionageprogramma van de Sovjet-Unie in de gaten werden gehouden. Bijeenkomsten van hen zouden immers op het organiseren van een verrassingsaanval kunnen wijzen. Bovendien gingen alle oorlogsplannen aan beide kanten uit van een militaire oefening als springplank voor een werkelijke opmars. Oefeningen op grote schaal waren sowieso al riskant. Daar hoorden geen nucleaire spelletjes bij.
Het scenario voor Able Archer stelde echter dat de Sovjet-Unie in februari 1983 een andere leiding had gekregen. Er brak onrust uit in het Oostblok. Joegoslavië zocht militaire en politieke steun van het Westen (in het beleidsdocument NSDD 75 van 17 januari 1983 stond ook inderdaad te lezen dat de onafhankelijkheid, territoriale integriteit en de eenheid van Joegoslavië dienden te worden ondersteund). De onderlinge schermutselingen liepen uit de hand en op 3 november overschreden de strijdkrachten van de Sovjet-Unie de Finse grens. Een dag later begon de Sovjetinvasie in Noorwegen en Duitsland, aangevuld met luchtaanvallen op het Verenigd Koninkrijk. De opmars van de Sovjets was niet te stoppen omdat zij op grote schaal gebruik maakten van chemische wapens. Op 8 november zette de NATO kernwapens in tegen de landen van het Warschaupact. De volgende dag vroegen de NATO-commandanten om een tweede kernaanval, die op 10 november door de regeringen werd goedgekeurd en op 11 november werd uitgevoerd. Einde oefening: de verwoesting was compleet. De oefening viel op omdat nu de procedures voor het vrijgeven van kernwapens voor gebruik werden geoefend. Dit was spelen met vuur. De procedures gaven een elektronisch signaal af dat niet van echt te onderscheiden was, en de Sovjets luisterden die signalen af.
Viel het gevaar mee, omdat volgens Gorbatsjov de oefening nooit in het Politbureau besproken was? De inval in Afghanistan was ook niet in het Politbureau besproken, maar was er niet minder reëel om. Gezien de gespannen internationale situatie had de oefening niet op een slechter moment kunnen komen. In de DDR werden atoombommenwerpers in staat van paraatheid gebracht. Het gevaar was groot, zoals een geheim inlichtingendocument van 15 februari 1990 meldt over The Soviet War Scare (het werd in 2015 vrijgegeven door het National Security Archive). Wij hebben, stelt het document, onopzettelijk onze relaties met de Sovjet-Unie dicht bij het gebruik van de rode knop gebracht. Het was een bijzonder ernstige vergissing om te denken dat de Sovjet-Unie net als wij zelf er van uitging dat de VS geen derde wereldoorlog zou beginnen. Reagan toonde zich achteraf geschrokken: bijna waren de supermachten door de VS een kernoorlog binnen geblunderd. In meer recente literatuur (een artikel in Journal of Cold War Studies, zomer 2020) wordt het bewijsmateriaal voor een werkelijke war scare te smal geacht (het is op het getuigenis van een overloper gebaseerd). De gevaarlijke context waarin Able Archer stond, blijft echter onderbelicht. Het laatste woord zal hier nog niet over gesproken zijn. Hoe waarschijnlijk is het dat de papieren documentatie van een dergelijke blunder zorgvuldig blijft bewaard?
In het najaar van 1983 werd het dubbelbesluit van de NATO uit 1979 uitgevoerd: de onderhandelingen hadden niets opgeleverd en daarom begonnen de NATO-landen met het plaatsen van de eerste Euro-raketten. De eerste nieuwe wapens werden op 14 november in het Verenigd Koninkrijk geplaatst. De Duitse Bondsdag nam haar besluit tot plaatsing op 23 november. Voor de Sovjet-Unie was de maat vol: zij brak de Geneefse onderhandelingen over wapenbeheersing af en kondigde het vooruitschuiven van nieuwe wapensystemen aan.
Het was eenvoudiger om in een rampjaar verzeild te raken dan er weer uit te komen. Bij dat eerste heeft de VS een grotere rol gespeeld dan bij het laatste.
Diederik denkt dwars 