Cursief: spionageprocessen

Spionage kan schokkend uitpakken. De Bondsrepubliek kreeg midden in de Ostpolitik te maken met de affaire Guillaume. De naaste medewerker van bondskanselier Brandt bleek een DDR-spion te zijn. Brandt moest aftreden. Sovjet-leider Brezjnev was woedend: de DDR had de belangen van het hele Oostblok geschaad. Brandt kreeg van hem een kist kaviaar.

De VS leed al sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw aan het syndroom van het “Rode Gevaar”. Van bondgenoot was de Sovjet-Unie ineens aartsvijand geworden of gemaakt. De spionageprocessen daar bleven daarom lang na-zieken, ook nadat het tot een veroordeling gekomen was. De vraag of Alger Hiss van het State Department ten onrechte veroordeeld was kwam steeds opnieuw bovendrijven. Was dat vanwege zijn vooraanstaande positie als lid van het establishment, of omdat Nixon door het proces nationaal bekend geworden was en bijna even omstreden raakte als Hiss? Het doek over de affaire viel pas in 2009. Toen de KGB-archieven beschikbaar kwamen, werd duidelijk dat Hiss in zijn jonge jaren inderdaad een Sovjetspion was geweest. Maar was de heksenjacht op “suspect Reds” wel gerechtvaardigd? De zelfbenoemde Communistenjager McCarthy bleek achteraf een griezel te zijn.

Ook de affaire rond Julius en Ethel Rosenberg en David en Ruth Greenglass veroorzaakte lange tijd schokgolven. Ethel Rosenberg was de zus van David Greenglass. Greenglass gaf geheime gegevens uit Los Alamos door aan Julius Rosenberg, die al langer als Sovjetspion werkte. Nadat de spion Klaus Fuchs in Engeland was ontmaskerd, kwamen de autoriteiten Greenglass op het spoor. Hij leidde de onderzoekers naar het echtpaar Rosenberg. In 1950 moest Greenglass voor een Grand Jury verschijnen. Hij getuigde dat zijn vrouw Ruth zijn met de hand geschreven notities uit Los Alamos uitgetypt had zodat Julius Rosenberg deze naar de Sovjets kon doorspelen. Maar bij het strafproces in 1951 veranderde hij zijn getuigenis: niet zijn vrouw Ruth, maar zijn zus Ethel had de notities getypt. Daardoor kreeg justitie sterker bewijsmateriaal tegen de Rosenbergs in handen: via een dreigend doodvonnis voor Ethel wilden zij Julius onder druk zetten om een volledige bekentenis af te leggen. De Rosenbergs beriepen zich echter op hun recht tot zwijgen. Greenglass ging de gevangenis in, maar de Rosenbergs werden ter dood veroordeeld. Ondanks protesten van Sartre en Brecht en een pleidooi van paus Pius XII voor gratie weigerde president Eisenhower gratie te verlenen. De Rosenbergs hadden immers de Sovjet-Bom mogelijk gemaakt en waren daarom medeplichtig aan het uitbreken van de oorlog in Korea en het mogelijk verloren gaan van miljoenen mensenlevens. Gratie verlenen aan een vrouw betekende dat de Sovjets voortaan alleen maar vrouwen als spion zou sturen. Bij de rechtsgang was volgens de president alle noodzakelijke zorgvuldigheid betracht. Op 19 juni 1953 werden Julius en Ethel Rosenberg vóór het aanbreken van de sabbat op de elektrische stoel geëxecuteerd. De openbare aanklager in het strafproces, Roy Cohn, werd later de rechterhand van McCarthy.

In 1996 verklaarde Greenglass in een interview dat hij gelogen had: hij had tegen zijn zus Ethel getuigd om Ruth, zijn vrouw en de moeder van zijn kinderen. vrij te pleiten. Schriftelijk bewijsmateriaal ontbrak echter, omdat de notulen van de Grand Jury in het geheime archief waren opgenomen. In 2008 is de geheimhouding opgeheven, maar op verzoek van Greenglass werd een uitzondering gemaakt: alles wat op zijn getuigenis betrekking had, bleef geheim. Na zijn overlijden in 2014 verdween de rechtsgrond voor de geheimhouding en medio juli 2015 kon het National Security Archive de documenten op zijn website publiek maken. Het bleek dat Greenglass inderdaad zijn getuigenis veranderd had: had hij eerst zijn vrouw beschuldigd, in tweede instantie werd zijn zus het doelwit. Greenglass heeft nooit enige spijt betuigd. Er kunnen nu grote vraagtekens worden gezet bij de eerlijkheid en zorgvuldigheid van het proces. Maar Barbertje moest per se hangen.

De twee zoontjes van het echtpaar Rosenberg namen de achternaam van hun adoptie-ouders aan. Michael en Robert Meeropol hebben nog in 2015 geprobeerd via president Obama de naam van hun moeder te zuiveren. Het is niet bekend of Obama de petitie ooit gezien heeft. Geen enkele president heeft tot nu toe de vingers aan het dossier willen branden. En de doodstraf kan niet ongedaan worden gemaakt…