Ike and Dick: een boek over president Eisenhower en zijn vicepresident Nixon. Het klinkt als een jongensboek. Het hapt ook lekker weg bij het lezen: auteur Jeffrey Frank heeft jarenlang als vooraanstaand journalist gewerkt. Het is echter geen jongensboek en beschrijft de moeilijke en spannende relatie tussen de twee politieke hoofdpersonen [1]. Eisenhower was oud genoeg om Nixons vader te zijn, maar hij gedroeg zich in het Witte Huis meer als militair commandant die absolute gehoorzaamheid eiste dan als politieke vader. Nixon kreeg als politieke zoon geen of weinig ruimte, deed er alles aan om te doen wat goed was in Eisenhowers ogen, en kreeg een reputatie op het gebied van dubbelhartigheid die Eisenhower niet misstaan zou hebben. Maar dat laatste zag niemand, want Eisenhower wilde door iedereen aardig gevonden worden en trad als vaderfiguur voor de VS op in de spannende tijd van de Koude Oorlog. Voor de vervelende klussen gebruikte hij ondergeschikten, van wie Nixon de voornaamste was. “Nixon could never be sure what Eisenhower really thought of him, but it never ceased to matter, and his restive pursuit of Ike’s good opinion remained one of the few constants in an extraordinary life” (blz. 15).
Eisenhower had alles mee om president te kunnen worden. Hij was onomstreden: beide partijen wilden hem wel als presidentskandidaat hebben. Pas op een laat moment ontpopte Eisenhower zich als Republikein. Zonder campagne te voeren won hij de voorverkiezingen in New Hampshire. Het was het begin van een triomftocht tegen de corruptie tijdens het bewind van Truman. Tijdens de Republikeinse Conventie sprak Eisenhower geen duidelijke voorkeur voor een kandidaat-vicepresident uit. Nixon werd door de partij voorgedragen en bij acclamatie verkozen. Hij was een politieke aanvulling op de kleurloze president en had geschiedenis gemaakt als communistenjager en harde ondervrager. De vroegere Sovjet-spion Alger Hiss, een hoge diplomaat op het ministerie van buitenlandse zaken, was door hem ontmaskerd. Al gauw raakte Nixon in opspraak vanwege de campagnefinanciering. Een groep rijke zakenlieden steunde deze financiering en Nixon werd ervan beschuldigd dat hij dit geld in eigen zak stak. Tijdens een tv-toespraak gaf Nixon volledig opening van zaken en onthulde hij hoe andere senatoren hun echtgenotes op de loonlijst hadden gezet. Het stilzwijgen van Eisenhower in deze crisis was een luidruchtige boodschap dat Nixon er beter aan deed om nu van het politieke toneel te verdwijnen. Nixon werd in de rol van smekeling gedwongen en Eisenhower liet hem nodeloos lang bungelen. Het kwam uiteindelijk goed – maar Eisenhower vertoonde het vervelende trekje van leiderschap door het creëren van onzekerheid bij zijn ondergeschikten. Nixon wist nooit precies waar hij aan toe was.
Vervelende klussen. Nixon moest een toespraak houden waarin het Witte Huis afstand nam van Joe McCarthy, een (extremistische) geestverwant van Nixon. Hij moest op reis naar Zuidoost-Azië inclusief Vietnam, waar een vuile oorlog aan de gang was tussen de Franse koloniale overheerser en de nationalistisch/communistische guerrillabeweging van de Viet Minh. Maar het uiten van een eigen mening dat de VS zich wel wat steviger op moest stellen mocht niet; het State Department besloot dat Nixon een korte interpreterende verklaring moest afleggen dat hij uiteraard niet bedoeld had een nieuw beleid te formuleren. Eisenhower had de neiging om zaken op hun beloop te laten en veel tijd op de golfbaan door te brengen. Trump was niet de eerste in de geschiedenis… Eisenhower werd door hartproblemen tijdelijk uitgeschakeld en Nixon moest waarnemen – maar toen stond nog nergens omschreven wat in dit soort situaties de bevoegdheden van de vicepresident zouden zijn (het 25e amendement op de grondwet werd pas in 1967 van kracht).
Na zijn hartaanval liet Eisenhower lang in het midden of hij in 1956 wel presidentskandidaat zou zijn – en daarmee maakte hij ook de politieke toekomst van Nixon onzeker. Zou Nixon er volgens Eisenhower niet beter aan doen om in de wachtkamer te gaan zitten totdat Eisenhower als herkozen president hem welwillend een ministerspost in zijn kabinet zou aanbieden? Zo zou hij de nodige ervaring kunnen opdoen voor zijn politieke toekomst. “It was like an awkward dance in which the music keeps playing and the partners keep bruising one another’s toes. But after nearly three years, Nixon had almost gotten used to those times when, as he had phrased in four years earlier, Eisenhower was neither going to shit or get off the pot”, blz. 128. Het excuus van Eisenhower was dat hij aan Nixon de ruimte wilde geven om zelfstandig over zijn politieke toekomst na te denken… Tijdens zijn tweede ambtsperiode kreeg Nixon de onaangename klus in de schoenen geschoven om de chef-staf van het Witte Huis te ontslaan. Nixon was niet de enige klusjesman. Oud-militaire ondergeschikten van de president kwamen stilletjes met soortgelijke verhalen: Ike heeft een bliksemafleider nodig, zodat alle anderen hem aardig blijven vinden. Zo was Nixon wel goed genoeg om een officieel bezoek aan Moskou te brengen, maar was hij niet welkom toen de Britse premier Macmillan een bezoek aan Camp David bracht.
Het dieptepunt kwam op 24 augustus 1960. Nixon was presidentskandidaat. Journalisten vroegen Eisenhower een voorbeeld te geven van een eigen bijdrage van Nixon aan het beleid van de regering. Een “tricky” vraag, want de vicepresident was natuurlijk ingehuurd om (behalve misschien binnenskamers) geen eigen bijdrage te hebben. Eisenhower antwoordde dat hij na een week bedenktijd misschien wel een voorbeeld kon geven. Hoe zou een op deze manier aangeslagen Nixon het ooit kunnen winnen van de charismatische kandidaat Kennedy? Nixon verloor – ook toen hij twee jaren later aan de gouverneursverkiezingen in Californië deelnam, deze keer wél met royale steun van Eisenhower. Zij politieke toekomst leek nu achter hem te liggen. Tegen journalisten zei hij dat ze hem nog zouden missen, want ze hadden nu geen zondenbok meer: tegen wie moesten ze nu aan trappen?
In 1968 slaagde Nixon er – met gereserveerde steun van Eisenhower – er in om de presidentsverkiezingen te winnen. Zijn dochter Julie trouwde met de kleinzoon van Eisenhower. Het merkwaardige is dat beide mannen min of meer bevriend bleven. De Eisenhowers hadden nu de Nixons nodig om nog in het nieuws te komen. Eisenhower overleed op 28 maart 1969; Nixon huilde bij het horen van dit nieuws tranen met tuiten. Maar naar de buitenwereld heeft hij de legende van de vriendelijke vaderfiguur, die om Eisenhower geweven was, nooit doorbroken. Dat is trouwens ook moeilijk met legendes…
Geen jongensboek, maar bijna voer voor psychologen. Ike and Dick. De ene man heeft onzekerheid nodig om zich zelf als leider te profileren. De andere man blijft wanhopig op zoek naar een politieke vader en kan deze niet vinden. Eigenzinnig en afhankelijk. Of zijn grote mannen, zelfs in het Witte Huis, eigenlijk kleine kinderen: bazig, jaloers en onzeker? Trump was de eerste niet. Was het dan toch een jongensboek, dat ik gelezen heb?
[1] Jeffrey Frank, Ike and Dick, Portrait of a Strange Political Marriage, New York 2013 (Kindle ed.).
Diederik denkt dwars 