Het onvermoeibare en onafhankelijke Amerikaanse onderzoeksinstituut National Security Archive heeft vorige week (15 januari) zijn 736e Briefing Book geplaatst op zijn website nsarchive.gwu.edu. Het gaat deze keer over de kernwapens die op Nederlands grondgebied gestationeerd zijn (geweest). Het onderwerp is nog steeds door geheimzinnigheid omgeven. Ook wat allang (bijvoorbeeld door Ruud Lubbers in 2013) verklapt is over kernwapens op de vliegbasis Volkel, blijft vertrouwelijk. Ook een publiek geheim blijft geheim, heeft de Nederlandse rechter geoordeeld in een door onderzoeker Cees Wiebes aangespannen rechtszaak. De Amerikanen hebben op dat oordeel aangedrongen en in de VS al onderzoek gedaan naar vrienden en collega’s van Wiebes. Is hij wel te vertrouwen?
We schrijven 1960. In de VS is Eisenhower president. Zijn nucleaire beleid kwam neer op twee kernpunten: elke aanval, waar dan ook ter wereld, zal door de VS op eigen tijd en wijze met “massive retaliation” worden beantwoord. En: kernwapens zijn net zo inzetbaar als alle andere wapens en vormen geen aparte buitencategorie. Jack Kennedy loopt zich warm in zijn verkiezingscampagne. De mythe die hij hanteert is die van de “missile gap”: de gevaarlijke achterstand die de VS op de Sovjet-Unie zou hebben op het gebied van de intercontinentale kernraketten. Er moet onmiddellijk worden ingegrepen omdat het vrije Westen onder de nucleaire voet dreigt te worden gelopen. Kennedy is nog niet zo lang president tals blijkt dat de achterstand een fabeltje is: de VS heeft een nucleair overwicht van 17 op 1, en de Sovjet-Unie beschikt slechts over 6 intercontinentale raketten.
In deze constellatie van “threat inflation” komt bij de Europese NATO-bondgenoten het idee op om de Amerikanen te vragen tactische kernwapens (voor gebruik op het slagveld) op hun grondgebied te plaatsen. In geval van oorlog hoeven deze wapens dan niet eerst uit de VS te worden aangevoerd maar liggen ze “bij de VIVO (toen een bekende kruideniersketen) om de hoek” klaar. De Amerikanen delen dan nog wel de lakens uit want de kernwapens blijven onder Amerikaans beheer. Een overeenkomst met die strekking tussen de VS en ons land wordt in 1960 ondertekend. Nederland is verantwoordelijk voor de beveiliging van de militaire installaties en het vervoer over de weg of per spoor van de kernwapens. Binnen de militaire installaties zijn speciale Amerikaanse eenheden verantwoordelijk voor de bewaking. Voor kernwapens bij Nederlandse militaire eenheden in Duitsland wordt een aparte overeenkomst gesloten. In april 1960 arriveren de eerste kernwapens op de vliegbasis Volkel. De luchtmacht heeft voortaan twee eskaders jachtvliegtuigen klaar staan die (ook) geschikt zijn voor het afwerpen van atoombommen. De afweerraketten van de luchtmacht zijn voornamelijk in Duitsland geplaatst. Deze Nike-raketten halen ruim 40 kilometer hoogte en kunnen daar tegen hoogvliegende Russen een kernlading van 2-40 kiloton tot ontploffing brengen.
De Koninklijke Marine krijgt nucleaire dieptebommen tegen onderzeeboten. Het is de bedoeling dat de Neptune-vliegtuigen op het vliegdekschip Karel Doorman met deze dieptebommen worden uitgerust. De Karel Doorman is echter verouderd en wordt te duur in gebruik; het schip wordt in 1963 aan Argentinië verkocht. De Neptunes gaan naar het marinevliegveld Valkenburg en kunnen hun dieptebommen in geval van nood ophalen op de vliegbasis St Mawgan aan de noordkust van Cornwall. Op IJsland staat nog een reserve-onderkomen voor de voor de marine bestemde dieptebommen. Dat depot is vanwege de IJslandse gevoeligheden nooit in gebruik genomen. (Er mochten bijvoorbeeld eerst ook geen Afro-Amerikanen op IJsland worden gelegerd).
De landmacht krijgt de beschikking over kernraketten voor op de korte afstand. De basis komt bij Havelte. De Honest John-raket kan ook conventionele ladingen afvuren, maar de hoofdmoot bestaat toch wel uit kernladingen van 20 kiloton of van een gevarieerde lading van 2-40 kiloton. Ter vergelijking: de op Hiroshima afgeworpen bom had een kaliber van 15 kiloton. Als een wapen van 40 kiloton boven het centrum van Amsterdam explodeert, blijft er van Diemen via Badhoevedorp tot Landsmeer geen ruit meer heel; de gevolgen binnen deze cirkel zijn met geen pen te beschrijven). Het bereik van de Honest John varieert van 25-40 km. Afvuren van dit wapen betekent zelfmoord op korte termijn. De later geplaatste Lance-raket heeft een bereik van 5-125 km en kan een kernkop van 50 kiloton vervoeren. We zitten dan voor wat betreft kaliber al dicht in de buurt van de strategische kernwapens. Op de basis ’t Harde komen dual purpose kanonnen, die (ook) een kernlading over 17 km kunnen afvuren.
Na het einde van de Koude Oorlog halen de Amerikanen alle tactische kernwapens naar huis. Alleen op de vliegbasis Volkel blijven naar schatting nog 20 B-61 kernbommen ter beschikking. In totaal zijn er “shelters” voor 44 kernwapens beschikbaar. Over die 20 bommen kun je nonchalant doen, zoals Lubbers: “Ik heb nooit gedacht dat die malle dingen daar nog steeds zouden zijn, anno 2013”. Maar het gaat niet om te verwaarlozen kleine bommetjes. Het zijn waterstofbommen. Het kaliber is instelbaar (“dial-a-yield”) van 0,3 tot 340 kiloton. De wapens zijn zeer geschikt als “bunker-busters”: ze graven zich bij inslag eerst diep in om daarna te ontploffen. Bij dit soort explosies komt een grote hoeveelheid “fallout” (radioactieve neerslag) vrij. 20 keer Tsjernobyl: veel te veel spierballen voor een klein land als het onze. Het moet ter wille van de eenheid in de NATO. De VS voelt er veel voor om een kernoorlog niet op eigen grondgebied maar in Europa uit te vechten. Maar moeten wij daaraan – ter wille van onze veiligheid – blijven meedoen? Een publieke discussie daarover is niet mogelijk – want ook een verklapt geheim blijft geheim. Sporenzoekers zoals Cees Wiebes en het National Security Archive moeten hun werk bij elkaar sprokkelen. Toch wel interessant, zo’n Briefing Book.
Diederik denkt dwars 