Op 26 februari 1982, meer dan een jaar na zijn inauguratie, kreeg Reagan zijn volgens insiders dringend noodzakelijke volledige briefing over de nucleaire strijdplannen van de VS. Voor die datum was hij alleen op onderdelen ingelicht. Reagan leek ondanks zijn agressieve uitstraling in de verkiezingscampagne een afschuw van kernwapens te hebben, die hij vooreerst vakkundig verborgen hield. De briefing viel kort voor drie oefeningen voor een kernoorlog: Ivy League 82 (met een scenario voor een Sovjet-aanval op de VS), Nine Lives (gericht op de continuïteit van de regering tijdens een kernoorlog) en Rex 82 Alpha (waarin de paraatheid van de Amerikaanse strijdkrachten werd geoefend).
De briefing bevatte minder opties dan het Witte Huis had gewild. De militaire specialisten hadden eerst grote moeite gehad om tot een geïntegreerd operatieplan (SIOP) te komen: de kernoorlog was te ingewikkeld en te gevaarlijk om aan de politici over te laten. Het SIOP lag er nu en alle onderdelen waren volgens de specialisten nauwkeurig op elkaar afgestemd. En dan wilden nu de politici gedetailleerd aan de knoppen draaien, bepaalde doelwitten achter de hand houden en het geïntegreerde plan in factoren ontbinden – ook al werden de factoren bouwstenen genoemd? De militaire specialisten hadden bepaalde wensen van Carter onder de tafel weten te werken, en de strenge geheimhouding op nucleair gebied hielp hen daarbij.
Kort na deze briefing, op 1 maart 1982, woonde Reagan als toeschouwer het begin van de Ivy League oefening bij. Op een scherm werd een kernaanval van de Sovjet-Unie op de VS gesimuleerd. Rode stippen op het scherm gaven de inslagen van kernwapens weer. Binnen de kortste keren was het scherm één grote rode zee. Alle steden en militaire installaties van de VS waren verdwenen. De tweede aanvalsgolf moest toen nog komen. De overblijvende gaten in zee van rood verdwenen nu ook; de overlevenden waren nu weggevaagd. Binnen een uur had de president de VS voor zijn ogen zien verdwijnen.
De strijdplannen bevatten nu ook onthoofdingsaanvallen: de Sovjet-leiding en haar schuilplaatsen werden nu zelf het doelwit van een mogelijke aanval. Zelf waren de Amerikanen doodsbang om door een dergelijke aanval getroffen te worden. De beschikbare reactietijd na een raketaanval uit een onderzeeër aan de oostkust van de VS bedroeg uiteindelijk slechts een paar minuten. Nine lives oefende het in veiligheid brengen van verschillende regeringsteams: 44 sleutelfiguren werden met helikopters uit Washington weggehaald. Het systeem voor continuity of government bleek te werken, maar wat viel er na een kernaanval nog te regeren? Misschien dat een regionale regering als nationale regering zou kunnen gaan optreden. Het instituut van het presidentschap moest overleven. Dat betekende niet noodzakelijkerwijs het overleven van de president zelf. Deze kon ook op zijn post in het Witte Huis blijven. Zou Washington vernietigd worden, kon de vicepresident vanuit een vliegende commandopost het bevel overnemen.
Op 20 juni 1983 begon de meest realistische oefening met kernwapens die ooit in de VS had plaatsgevonden: Proud Prophet. Het unieke van deze oefening was dat de minister van defensie en de voorzitter van de JCS zelf aan de oefening meededen zonder dat de andere deelnemers het wisten; het was hun taak om bestaande strijdplannen van de VS op het scenario van de oefening toe te passen. De oefening duurde twee weken. Het resultaat was een fiasco: een beperkte kernaanval op de Sovjet-Unie had een massieve tegenaanval opgeroepen. Het aantal slachtoffers werd op een half miljard vastgesteld, en op iets langere termijn nog eens een half miljard door straling en hongersnood. Van de NATO, het Warschaupact, de VS, de Sovjet-Unie en Europa was niets meer over. Het noordelijk halfrond was voor decennia onbewoonbaar.
De door de RAND-analisten uitgewerkte strategieën waren uiteindelijk in presidentieel beleid omgezet. Dit beleid was echter op onjuiste vooronderstellingen gebaseerd: een theorie was tot werkelijkheid gemaakt. Niemand wist of de theorie zou werken en of de Sovjets het spel zouden meespelen. Uit tussen 1990 en 1994 gehouden vraaggesprekken met Sovjet-strategen en militaire planners bleek dat Moskou een beperkte aanval met een massieve vergelding zou hebben beantwoord. De spelregels voor een beperkte kernoorlog waren eenzijdig door de analisten van de VS vastgesteld. Er was geen garantie dat de gevolgen inderdaad beheerst konden worden – als een beperkte kernoorlog technologisch al haalbaar was. RAND was op dit terrein geen onderzoeksinstituut meer maar een mythenfabriek.
Een andere manier om de kernoorlog te beperken was het verkleinen van de kernwapens. Behalve tactische kernwapens en atoommijnen kwamen ook backpack nukes in omloop: atoombommen die door commandotroepen op de rug konden worden meegenomen op missies diep achter het IJzeren Gordijn. De explosieve kracht was minder dan 1 kiloton (nog altijd het equivalent van 1 miljoen kilo TNT) en de wapens waren bedoeld om opslagplaatsen, vliegvelden en bruggen te vernietigen. Het probleem was de veiligheid van de commando’s: na het plaatsen van de bom moesten zij zich zo snel mogelijk uit de voeten maken. De bom had twee mechanische tijdregelaars, die onnauwkeuriger werden naarmate de ingestelde tijdslimiet langer was. Het wapen was dus ook voor de commando’s levensgevaarlijk. De rugzakbommen werden in 1989 uit de roulatie gehaald.
Nadat de Koude Oorlog afgelopen was, moesten de Nationale Laboratoria in Sandia en Los Alamos wel aan het werk kunnen blijven. In een op 17 en 18 december 1992 gehouden briefing voor beleidsmakers van defensie werd een voorstel gedaan voor niet-strategische nucleaire strijdkrachten, in te zetten tegen nucleaire dreiging uit de Derde Wereld. De wapens moesten een klein kaliber hebben. Het grootste, de tinynuke, had een kracht van 1 kiloton. Maar door miniaturisering was het ook mogelijk om de mininuke van 1/10 kiloton te ontwikkelen en zelfs de micronuke van 1/100 kiloton (nog altijd het equivalent van 10.000 kilo TNT). Met deze wapens konden ondergrondse bunkers worden vernietigd. Ook was het mogelijk om ze te gebruiken als afweer tegen raketten. Als deze wapens daadwerkelijk ontwikkeld zijn, is de nucleaire drempel op een gevaarlijke manier verlaagd: men kan nu bij wijze van spreken achter de rollator de kernoorlog binnenwandelen.
Hoe ging het in deze tijd verder met de NATO en de geloofwaardigheid van de afschrikkingsstrategie? Men meende de techniek en de strategie onder de knie te hebben, maar de politiek was er ook nog. Daarover een nieuwe reeks bijdragen.
Diederik denkt dwars 