Een kernoorlog “light” met China?

De Bom was met dit alles nog niet gedemocratiseerd. Zij bleef het domein van een elite die zorg droeg voor nationale veiligheid. Toch maakte ook deze elite zich zorgen. Eisenhower had op 14 juli 1958 al een briefing gehad over de biologische gevolgen van een kernoorlog. De Atomic Energy Commission was optimistisch: een kernoorlog met in totaal 15.000 megaton aan explosies zou wel een gezondheidsrisico vormen maar betekende niet het einde van het leven op aarde. De bovengrens zou liggen bij de inzet van 50.000 megaton aan normale kernwapens en 500.000 megaton aan nieuwe, “schone” kernwapens.

Dit optimisme werd echter niet door bewijzen gestaafd. Zouden de gevolgen van een kernoorlog wel zo beperkt kunnen blijven, dat bondgenoten of neutrale landen werden ontzien? Helsinki vormde een meetpunt: hoeveel fall-out voor de Finnen zou een kernaanval op Leningrad met zich meebrengen? De aanvalsplannen moesten worden aangepast. Bij westenwind vielen de gevolgen van een kernaanval op de Sovjet-Unie voor Europa wel mee. Bij oostenwind zou echter 16-19% van de bevolking van de DDR en Roemenië sterven; in West-Europa konden er bij dit scenario wel 10 miljoen doden vallen. Binnen het defensie-establishment verrichtten de AEC (Atomic Energy Commission) en het Pentagon ook gezamenlijk studie naar de indirecte gevolgen van een kernoorlog: wat zou er op de langere termijn met het weer gebeuren, met de voedselketen en met de ecologie? Het Pentagon bleek echter toch meer geïnteresseerd te zijn in de gevolgen op korte termijn en in de ontwikkeling van “schone” kernwapens, zoals later bij de uitvinding van de neutronenbom bleek. Een en ander bleef natuurlijk streng geheim.

Door de inzet vanuit de burgerlijke samenleving werd de discussie over de Bom wèl gedemocratiseerd. Een resultaat van deze discussie was dat het mogelijk werd om tot een gezamenlijk verbod op kernproeven in de atmosfeer te komen. Het verdrag tegen kernproeven in de atmosfeer is op 10 oktober 1963 van kracht geworden. Een jaar later, op 16 oktober 1964, deden de Chinezen hun eerste kernproef in de atmosfeer. Om paniek te voorkomen had minister van buitenlandse zaken Rusk op 29 september een persbericht doen uitgaan dat op korte termijn een Chinese kernproef werd verwacht. De VS had de situatie volledig in de hand. Op 16 oktober verklaarde Johnson dat hij met de hele wereld de vervuiling van de atmosfeer door de Chinese kernproef betreurde. Het geld had beter besteed kunnen worden aan het welzijn van het Chinese volk (het introspectieve vermogen van Johnson liet op dit punt te wensen over), maar de regering van de VS was niet verrast en zou haar verplichtingen aan de Aziatische landen nakomen.

De grote meerderheid van de Amerikaanse inlichtingendiensten schatte het gevaar van een Chinese Bom niet hoog in. Zelfs de RAND Corporation ging er van uit dat China een voorzichtige koers bleef varen en onnodige risico’s zou vermijden. Een kort voor de kernproef uitgebracht advies vanuit het Pentagon bleef echter in het spoor van de beproefde threat inflation: binnen de kortste keren zou China 30-50 kernwapens per jaar kunnen produceren, inclusief de waterstofbom. In 1975 zou China intercontinentale raketten hebben, en in 1980 zouden er bij een conflict met China 100 miljoen slachtoffers kunnen vallen in de VS. Chinese voorzichtigheid was een wensdroom. Dit was echter een minderheidsstandpunt. Binnen het State Department werd al gespeculeerd over het machtsevenwicht: er zouden nu kansen zijn om de Sovjet-Unie en China tegen elkaar uit te spelen.

De RAND Corporation heeft een militaire studie over een regionale kernoorlog met China geproduceerd. Een deel van de 72 pagina’s tellende studie is weg gelakt, maar uit de tekst vallen twee scenario’s voor een dergelijke oorlog te herleiden, die zich in 1967 zou kunnen afspelen. De scenario’s zijn tegelijkertijd griezelig realistisch (tot en met de actieradius van de betrokken vliegtuigen en het gewicht van de mee te voeren kernwapens) en griezelig onrealistisch. De scenario’s laten zich lezen als een technothriller en staan vol met uitgewerkte grafieken en kaarten.

De aannames zijn echter niet realistisch. De Chinezen maken gebruik van de dreigende kernoorlog tussen de VS en de Sovjet-Unie om preventief een aanval te doen. De bij het scenario geconstrueerde spanning tussen de VS en de Sovjet-Unie wordt daarbij alleen in het voordeel van de VS uitgelegd: de strijdkrachten zijn in staat van paraatheid en de Chinese verrassingsaanval mislukt. Wie garandeert dat de Sovjet-Unie op haar beurt geen gebruik maakt van de in het scenario werkelijke regionale kernoorlog tussen China en de VS? Japan, Okinawa, de Filipijnen, Taiwan en Zuid-Korea en uiteindelijk China worden met kernwapens bestookt en getroffen. Met geen woord spreken de scenario’s echter over tienduizenden doden en gewonden en over de aangerichte schade of over het gevaar van de fall-out. De uitkomst is dat Amerika gewonnen heeft – maar wàt had Amerika eigenlijk gewonnen? Die vraag viel niet te beantwoorden, omdat zij toen niet gesteld werd.

Het werken met scenario’s en later met simulaties was nodig omdat werkelijke oefeningen met kernwapens niet mogelijk waren. Het gevaar bestond dat topmilitairen de vorige oorlog zouden uitvechten, maar nu met kernwapens. De technologische ontwikkeling verliep zo snel dat nu al gedacht moest worden aan wapens die nog niet uitgevonden waren. Er was geen continuïteit met vorige oorlogen en militaire ervaring. Voor een scenario of simulatie was het bestaan van een vijand nodig, die zo anders was dat hij op onze vernietiging uit was. Wilden het scenario of de simulatie echter een kans maken, moest diezelfde vijand net zulke rationele afwegingen maken als wij dat doen. De vijand die anders was, moest op ons lijken. De simulatie had een ingebakken paradox. Een kunstmatige simulatie kon men uitspelen maar een werkelijke oorlog zou veel ingewikkelder verlopen. Weer werd vanuit de wenselijkheid een mythe geconstrueerd, een georganiseerd misverstand.