Nucleaire etiquette?

Er was geen enkele reden om aan te nemen dat de Sovjet-Unie belang had bij de optie van een beheerste, beperkte kernoorlog. In de VS werd de wens echter de vader van de gedachte dat ook de Sovjet-Unie de spelregels en de etiquette van een beperkte kernoorlog zou volgen.

De strategie van een beperkte kernoorlog gaat van een aantal vooronderstellingen uit. In de eerste plaats: kernwapens kunnen selectief en met chirurgische precisie worden ingezet. Ten tweede is er een remmechanisme: de proportionaliteit tussen militaire middelen en politieke doeleinden kan worden hersteld. Vervolgens gaat men er van uit dat de escalatie beheerst en beperkt kan worden, zodat er tenslotte een positieve uitkomst voor de eigen partij is. Kortom: men denkt over de (beperkte) kernoorlog binnen de kaders van de conventionele oorlog.

Deze vooronderstellingen zijn onjuist en naïef. Zal de normale communicatie die men afbrak door het beginnen van een oorlog, na de catastrofe van een aanval met kernwapens (hoe “beperkt” dan ook) weer hersteld worden? Wie garandeert dat de C³I-systemen (Command, Control, Communication, Intelligence) die door hun kwetsbaarheid een aantrekkelijk doelwit voor een aanval zijn, ongemoeid zullen worden gelaten? Het beheersen en het beëindigen van een beperkte kernoorlog zijn problematisch. Er mogen geen “bedrijfsongevallen” plaatsvinden, bijvoorbeeld dat een op Polen gericht kernwapen een doel in de Sovjet-Unie treft. Een beperkte kernoorlog houdt het midden tussen een wensdroom en een spookbeeld. In het beste geval zou een beperkte kernoorlog 2-20 miljoen slachtoffers vergen, in het slechtste geval 100 miljoen. Men moet met de gedachte zelfs niet willen spelen. Crisismanagement zonder fouten is ondenkbaar in de internationale politiek. In de moderne oorlogvoering is de enige brandgang die tussen conventionele en kernwapens. Tussen de diverse categorieën van kernwapens bestaat geen brandgang. Er bestaat taalkundig en nucleair geen verschil tussen MAD (Mutual Assured Destruction) en NUTS (Nuclear Utilisation Target Selection).

Het snel kunnen inzetten van kernwapens ter wille van hun effectiviteit stond op gespannen voet met het beveiligen ervan (extra elektronische sloten om ongeautoriseerd gebruik te voorkomen). De snelheid won het van de veiligheid. Niet alleen zijn er volgens een studie tussen 1950 en 1968 alleen al 1.200 grotere of kleinere ongelukken met kernwapens gebeurd; maar ook stond de technologische ontwikkeling van de wapens hun beheersbaarheid in de weg. Er waren waarschuwingssystemen voor een vijandelijke aanval, maar de beschikbare reactietijd werd steeds korter. Bij het ontdekken van een aanval met bommenwerpers had men uren de tijd om een reactie te bepalen. Bij een intercontinentale raket was dat nog geen een half uur. Bij een vanaf een kernonderzeeër vlak voor de kust gelanceerde raket was de reactietijd minder dan een kwartier. Binnen een paar minuten moest er een beslissing worden genomen; onvoldoende tijd voor een zorgvuldige politieke of militaire afweging. De computers waren kwetsbaar voor een door een kernexplosie op grote hoogte veroorzaakte elektromagnetische puls. Binnen de strijdkrachten van de VS hadden 115.000 mensen grotere of kleinere nucleaire bevoegdheden. In de jaren 1975-1977 moesten 5.000 van hen worden behandeld vanwege misbruik van alcohol of drugs of psychische instabiliteit. Fabrikanten van computercomponenten en programmeurs leveren vaak lapwerk. Hoe zou men bij dit alles een chirurgische precisie willen bereiken?

Vanwege de korte waarschuwingstijd dreigde de vroegere strategie: lanceren wanneer een daadwerkelijke aanval plaatsvond (launch under attack), ingehaald te worden door de kortere klap van lanceren bij de eerste waarschuwing en de eerste signalen van een op handen zijnde nucleaire aanval (launch on warning). Van officiële zijde is ontkend dat er in de VS een bijna automatisch en autonoom werkend systeem was, maar deskundigen hebben met computerberekeningen aangetoond dat er feitelijk geen tijd was om te beslissen. Bij de raketten gold: use them or loose them. In de Sovjet-Unie is er gewerkt aan een automatisch systeem met de naam Perimeter. Als een onthoofdingsaanval plaatsgevonden had en er kernwapens op het grondgebied van de Sovjet-Unie zouden exploderen, werden commandoraketten afgevuurd die via de radio aan alle lanceerinstallaties het bevel tot lancering uitzonden. Het is niet bekend of het in 1985 operationeel geworden systeem helemaal geen menselijk ingrijpen meer vereiste. Als dat het geval was, dan was de Doomsday Machine uit de film Dr Strangelove van fictie tot feit geworden. Als er in een tijd van crisis en spanning ten onrechte alarm geslagen werd, dreigde een ramp. Beheersing van wapens is niet meer een kwestie van getallen, maar van systemen. Voor deze systemen is er alleen maar een politieke oplossing. Technologische verfijning werkt niet.

Deze politieke oplossing kwam er echter niet. Integendeel: het duo Nixon-Kissinger koos een andere weg en ging met behulp van een nieuwe lichting RAND-analisten toch weer werken aan de optie van een beperkte en beheersbare kernoorlog.