De eigenzinnige Fransen onder leiding van De Gaulle en Pompidou met hun visioen van een Europa dat zich van de Atlantische Oceaan tot aan de Oeral uitstrekte en met hun afscheid van de bevelsstructuur van de NATO bezorgden de VS nogal wat hoofdpijn. Het was het juist de Bondsrepubliek Duitsland die met nieuwe initiatieven kwam en de bevroren fronten doorbrak. De grote Franse ambities ten aanzien van het oosten dreigden immers de Duitse belangen te ondermijnen. Kleine, vertrouwenwekkende stappen bleken in Duitse ogen effectiever te zijn en beter bij het kleinschalige Europese landschap te passen dan de Franse visioenen en de zevenmijlslaarzen waarmee Kissinger door de wereld banjerde. Het zou voortaan niet meer om containment of om rollback moeten gaan. In de jaren zestig en zeventig werd toenadering het nieuwe paradigma voor de Bondsrepubliek.
Het was een lange weg waarbij heel wat wantrouwen moest worden weggenomen. Voor dat wantrouwen was ook wel aanleiding. Duitsland was de grote agressor in de Tweede Wereldoorlog in Europa geweest. De naoorlogse Bondsrepubliek droeg met haar Hallstein-doctrine en haar Alleinvertretungsanspruch revisionistische elementen in zich. Het bestaan van de DDR werd eigenlijk ontkend. De vele Heimatvertriebene met hun grote politieke invloed konden de waan van een rechtmatige terugkeer naar hun geboortegrond en het herstel van de vooroorlogse grenzen blijven koesteren, hoe irreëel deze positie ook was. Zolang de CDU aan de macht was, deed de regering niets aan verwachtingsmanagement.
In oktober 1965 stak de Evangelische Kirche in Deutschland (EKD), de „koepel“ van de diverse Landeskirchen in de Bondsrepubliek, haar nek uit door een Ostdenkschrift te publiceren. De meningen binnen de EKD waren zeer verdeeld. Enerzijds waren er de Lübecker Thesen (januari 1965) die het standpunt van de Heimatvertriebene theologisch legitimeerden. Anderzijds had de Bielefelder Arbeitskreis der kirchlichen Bruderschaften zich in 1963 pal tegenover de claims van de Heimatvertriebene opgesteld. Het Ostdenschrift zocht een voorzichtige middenweg die op verzoening en herstel van relaties gericht was; het ging er in ieder geval om het bewustzijn dat er een probleem was dat bespreekbaar gemaakt moest worden.
Zelfs dit voorzichtige memorandum kwam voor velen letterlijk neer op vloeken in de kerk: 90% van de Heimatvertriebene behoorde tot de EKD. Het werd de leiding van de EKD zeer kwalijk genomen dat zij met het Ostdenkschrift de kwestie vlak voor de verkiezingen op de publieke agenda had gezet. De leiding van de EKD verdedigde het recht van de kerk om zich uit te spreken over de (politieke) levensvragen van het volk; zij wilde niet weer aan het verwijt blootstaan dat de kerk op het kritieke moment, zoals in de Nazitijd, gezwegen had. Het memorandum doorbrak een taboe waaraan de politieke partijen zich nog nauwelijks durfden te wagen: de partijen wilden de miljoenen stemmen van de Heimatvertriebene niet op het spel zetten. De Poolse bisschoppen reageerden positief op het memorandum.
De ontkenningspolitiek bracht de Bondsrepubliek in een kwetsbare positie. Het paradigma moest worden omgekeerd. Duitse hereniging was nu geen voorwaarde meer voor détente; détente zou juist een onmisbare voorwaarde voor een (ver in de toekomst liggende) Wiedervereinigung van Duitsland zijn. In 1966 trad de grote coalitie van CDU en SPD aan. Kurt Georg Kiesinger (CDU) werd bondskanselier, Willy Brandt (SPD) werd vicekanselier en minister van buitenlandse zaken. Dit kabinet kon nog geen succesvolle Ostpolitik voeren omdat de CDU, die na de oprichting van de Bondsrepubliek onafgebroken aan de macht was geweest, iedere vorm van erkenning van de DDR bleef weigeren. Ook de ingreep van Oostbloklanden in de Praagse lente deed de verhoudingen geen goed. Het politieke verstandshuwelijk van de coalitie bleef in stand tot de verkiezingen van 1969. De CDU haalde de door haar verhoopte absolute meerderheid niet en ging in de oppositie. De socialisten en de liberalen (FDP) vonden elkaar al in de nacht na de verkiezingen. Brandt werd bondskanselier, en Scheel (FDP) werd vicekanselier en minister van buitenlandse zaken. De FDP liep zelfs voor de SPD uit, ook als het om de wenselijkheid van de erkenning van de DDR ging.
De realiteit van de bestaande situatie werd voorlopig erkend en niet meer ontkend. Om de status quo te kunnen doorbreken, zouden elementen van de status quo moeten worden aanvaard. Brandt sprak in zijn regeringsverklaring op 28 oktober 1969 over twee staten in Duitsland; deze waren geen buitenland voor elkaar. Dit was een novum voor de Bondsrepubliek. Het principe van langzame toenadering en vreedzame verandering maakte dat de werkelijkheid wel onvermijdelijk, maar niet bevroren was. Adenauer had de Bondsrepubliek in het Westen verankerd, Brandt zorgde nu voor een nieuwe benadering van het Oosten. Ook de Sovjet-Unie zou volmondig moeten worden erkend als een wereldmacht die aan haar imperium zou willen blijven vasthouden. Anderzijds had het Sovjetrijk te maken met een gebrek aan integratiekracht en zou het daarom in samenwerking met het Westen zijn geïnteresseerd.
Ook het Oostblok had te maken met de verschillende nationaliteiten en met de openheid die een moderne industriële samenleving vereiste. Voorlopig stonden de dynamische opvatting van ontspanning in de Bondsrepubliek en de statische opvatting van ontspanning in de Sovjet-Unie nog tegenover elkaar. Het machtsconflict viel te veranderen, het systeemconflict niet. Maar het systeemconflict hoefde niet meer, zoals in het begin van de Koude Oorlog, automatisch tot een machtsconflict te leiden. De ontkenningspolitiek van Adenauer was definitief voorbij. Brandt wist gebruik te maken van de ruimte die het grensconflict tussen de Sovjet-Unie en China bood en van de détente tussen de Sovjet-Unie en de VS. De Bondsrepubliek tekende op 28 november 1969 het non-proliferatieverdrag: zij zag af van het verkrijgen van kernwapens. Dat wekte vertrouwen en smaakte naar meer..
Diederik denkt dwars 