In de VS was het draagvlak voor de oorlog aan het afbrokkelen. Ook Cambodja werd hevig gebombardeerd. In mei 1970 had Nixon ook de grondoorlog geëscaleerd door zijn strijdkrachten Cambodja te laten binnenvallen. De bedoeling was de Noord-Vietnamezen uit Cambodja te verdrijven, de bevoorrading van de vijand te verstoren en daarmee het tempo van de Amerikaanse terugtrekking te verhogen. Nixon kondigde de actie op 30 april 1970 aan. De aanval op het communistische hoofdkwartier zou een gezamenlijke operatie van de VS en Zuid-Vietnam zijn. Het leeuwendeel van de overige gevechten zou voor rekening van het Zuid-Vietnamese leger (ARVN) komen, waarbij de VS alleen luchtsteun en logistieke hulp zou geven.
Militair gezien was de operatie een succes, maar vanuit politiek oogpunt was zij een ramp. Studenten in de VS kwamen massaal in opstand. Bij de Kent State University in Ohio greep de Nationale Garde in en opende zij het vuur. Dit leidde tot 4 doden en 10 gewonden. Op 15 mei vielen bij Jackson State University in Ohio 2 doden en 11 gewonden. De bouwvakkers in New York steunden Nixon en gaven hem als blijk daarvan een ere-veiligheidshelm. Maar het land raakte verscheurd. De Democratische oppositie in het Congres was woedend. De Senaat trok haar steun voor de Tonkin-resolutie in en blokkeerde de financiering van operaties in Cambodja na 30 juni. Op die datum claimde Nixon voor de tv een grote militaire overwinning. Er waren geen Amerikaanse militairen meer in Cambodja. Tonnen aan documenten, wapens, munitie en rijst waren buitgemaakt. Aan de gevechten hadden 32.000 Amerikanen en 48.000 Zuid-Vietnamese militairen deelgenomen. De vijand had volgens Nixon zware verliezen geleden: 11.000 doden en bijna 2.500 krijgsgevangenen. Het lukte de Republikeinen nog om bij de tussentijdse verkiezingen in 1970 goed te presteren. Maar Nixon had geen politieke ruimte meer voor een nieuwe escalatie van de oorlog.
Op 17 juli 1967 had McNamara als minister van defensie een studiegroep ingesteld om de complete geschiedenis van de oorlog in Vietnam te beschrijven. Noch Johnson, noch minister van buitenlandse zaken Rusk waren hiervan op de hoogte. 36 specialisten werkten aan het rapport, dat uiteindelijk 47 delen bevatte: 3.000 pagina’s beschrijving en 4.000 pagina’s met officiële regeringsdocumenten als bijlagen. Op 15 januari 1969, vijf dagen voor de inauguratie van Nixon, werd het rapport overhandigd aan McNamara ’s opvolger Clark Clifford. Het rapport was top secret.
Daniel Ellsberg had op het Pentagon gewerkt en twee jaren in Zuid-Vietnam gediend. Hij kreeg door het lezen van de documenten, waartoe hij gemachtigd was, steeds meer gewetensbezwaren tegen de oorlog. Hij kopieerde de documenten en gaf 43 delen aan de New York Times, die op 13 juni 1971 met de publicatie begon. Deze Pentagon Papers riepen een storm van reacties op. Wat velen al hadden vermoed, werd nu officieel: de Amerikaanse betrokkenheid bij de coup tegen Diem, de geheime acties om Noord-Vietnam te provoceren, enzovoort. Nixon werd niet genoemd in de documenten. Kissinger overtuigde Nixon er echter van dat door publicatie van geheime documenten een gevaarlijk precedent geschapen werd. De NYT werd met een gerechtelijk bevel bedreigd, maar andere kranten namen het stokje over. Uiteindelijk concludeerde het Hooggerechtshof op 30 juni dat de regering te weinig bewijs had om een persbreidel op te leggen.
Het Witte Huis ontplooide ook illegale activiteiten: een Special Investigation Unit (de “loodgieters”) brak in het kantoor van Ellsbergs psychiater in om belastend materiaal tegen hem te verzamelen. Toen dit in het kader van het Watergate-schandaal boven water kwam, maakte de rechter op 11 mei 1973 een einde aan het gerechtelijk proces tegen Ellsberg: de bizarre gebeurtenissen hadden volgens hem de procesvoering onherstelbaar beschadigd. Ellsberg ging vrijuit en de NYT won de Pulitzerprijs.
Ondanks de optimistische berichten verslechterde de situatie in Zuid-Vietnam. Er werden wel landhervormingen doorgevoerd, maar het waren er te weinig en ze kwamen te laat. Veel boeren hadden hun toevlucht in de sloppenwijken bij de steden gezocht. De Vietnamisering van de oorlog was een tragische farce geworden: het ARVN bleef mank gaan aan slecht leiderschap, corruptie en desertie.
Een nieuw verschijnsel was dat ook het moreel van de Amerikaanse militairen in Vietnam aangevreten raakte. Volgens een artikel in een gezaghebbend militair tijdschrift stond de Amerikaanse strijdmacht daar op instorten. Zelfbewuste democratisch opgevoede jonge mensen werden via de dienstplicht opgeroepen en kwamen onder de krijgstucht te staan in een aflopende oorlog waar steeds minder politiek draagvlak voor was. Dit was bij het dienen onder traditioneel denkende officieren en onderofficieren vragen om ongelukken. Deze ongelukken werden soms in scène gezet door het gooien van een handgranaat in de tent of bunker van onpopulaire meerderen: fragging (afgeleid van fragmentation grenade). Het resultaat werd vervolgens geweten aan sabotageacties van de Vietcong. Er zijn vermoedelijk 900 van deze incidenten geweest; daarbij zijn 99 doden en vele gewonden gevallen. Slechts tien daders werden gepakt en tot gevangenisstraffen veroordeeld. In mei 1971 schortte het leger zelfs de verstrekking van handgranaten op en werden de manschappenverblijven geïnspecteerd op illegale wapenvoorraden. Op de zwarte markt waren de handgranaten echter gemakkelijk te verkrijgen.
De lasten van de dienstplicht waren door een in 1969 ingevoerd loterijsysteem wel eerlijker verdeeld: het was nu voor goed opgeleide blanken moeilijker om onder de dienstplicht uit te komen. Wie in de loterij een hoog nummer trok, liep weinig kans om opgeroepen te worden. Nixons verkiezingsbelofte om de dienstplicht af te schaffen en over te gaan op een beroepsleger werd te laat ingelost om nog van invloed te kunnen zijn op de oorlog in Vietnam. Het verzet van het Congres en van het Pentagon veroorzaakte vertraging. De laatste dienstplichtigen werden in december 1972 opgeroepen. Het was te laat en te weinig om het protest tegen de oorlog te doen bedaren.
Diederik denkt dwars 