Op 10 september organiseerde de VN een zeer zichtbare manifestatie waarbij Mobutu aan zijn militairen 1 miljoen dollar aan achterstallige soldij uitbetaalde. Mobutu verwierf op deze manier voldoende publieke steun om op 14 september een staatsgreep te kunnen plegen. Kasavubu mocht als ceremonieel president aanblijven, maar Lumumba werd van zijn functies ontheven en kreeg huisarrest opgelegd. Mobutu liet jonge Congolezen die in het buitenland studeerden invliegen om het nieuwe bewind te helpen bij het besturen van het land. Alle communistische ambassadeurs, adviseurs en journalisten kregen het bevel om binnen 48 uren het land te verlaten. In de haastig verlaten Sovjet-ambassade werden geen documenten meer aangetroffen, maar wel enkele kratten met flessen wodka. Deze werden soldaat gemaakt door Ethiopische VN-militairen.
Op 22 november kreeg de regering Mobutu/Kasavubu de steun van de VN. Lumumba was internationaal gemarginaliseerd. In Congo waren er echter nog steeds mensen die hem steunden. Zijn huis was omsingeld met een dubbel kordon: een van Ghanese blauwhelmen om hem te beschermen en een kordon van Mobutu’s militairen om te voorkomen dat hij zou ontsnappen. Lumumba ontsnapte toch, in de achterbak van een auto. Hij bleef te lang in de hoofdstad hangen om zijn aanhangers toe te spreken. Hij werd gevangen genomen en genoot geen bescherming van de VN meer. De Belgische regering steunde het plan om Lumumba naar Katanga over te brengen, waar hij geen enkele aanhang had. Op 17 januari 1961 werd Lumumba naar Katanga gevoerd waar hij diezelfde avond in aanwezigheid van Tshombe en enkele Belgen in uniform werd doodgeschoten. Dat werd een maand later bekend. De wereld reageerde verbijsterd op het nieuws, en sommige Belgische ambassades werden bestormd.
Lumumba’s plaatsvervanger Gizenga, wist zich in het oosten van Congo rond de provinciehoofdstad Stanleyville nog enige tijd te handhaven. Op 12 december 1960 had hij daar de “rechtmatige regering” van Congo gevestigd. Deze regering was echter machteloos. Zij had niet de mogelijkheid om belasting te innen en kon daarom haar militaire huurlingen niet betalen. Deze huurlingen hadden slechts tien patronen per man en konden zich vanwege brandstofgebrek niet verplaatsen. De Sovjet-Unie wilde wel steun verlenen, maar niet van harte. Chroesjtsjov wilde zijn vingers niet voor een tweede keer branden. Er kwam wel financiële hulp (voor zover deze op de lange weg naar Stanleyville niet door de geheime acties van CIA gestolen werd), maar de Sovjet-Unie zag geen kans om een coalitie van bondgenoten voor Gizenga te smeden. Oude bondgenoten van Lumumba zoals Nasser en Nkrumah zagen meer heil in het proberen van het opbouwen van een relatie met de nieuwe Amerikaanse president Kennedy. Voor Gizenga was opgeven de enige mogelijkheid. De Sovjet-Unie kon weinig meer doen dan haar verlies te nemen. Zij noemde een internationale universiteit naar Lumumba. Zij deed nog een poging om Hammarskjöld te vervangen door een driemanschap uit een westers, oosters, en een neutraal land. De poging werd weggestemd.
De VN wist in januari 1963 met veel moeite de afscheiding van Katanga met militaire middelen ongedaan te maken. Op 27 september 1961 was het vliegtuig waarmee Hammarskjöld onderweg was naar Rhodesië (nu: Zimbabwe) om met Tshombe over een wapenstilstand te onderhandelen, verongelukt. Er zijn aanwijzingen dat het vliegtuig neergeschoten is. In juni 1964 vertrokken de vredestroepen uit Congo. De VN had noodhulp verleend en de territoriale integriteit van Congo hersteld. Maar zij kon niet in een paar jaren een civiele bestuursstructuur opbouwen en goedmaken wat België decennia lang verwaarloosd had. Op 24 november 1965 pleegde Mobutu een tweede staatsgreep en vestigde hij een dictatuur die tot 1997 zou duren. De VN werd terughoudender en internationaler: voortaan kwam zij alleen nog maar in actie op uitnodiging van alle partijen in een conflict waarbij haar militaire rol tot zelfverdediging beperkt kon blijven.
Hoe heeft het zo mis kunnen gaan? Lag het aan Lumumba’s retoriek en aan zijn gebrek aan tact en diplomatie? Of is deze verklaring onvoldoende en zelfs bevoogdend? Lumumba’s optreden moet in de context worden gezien van grijpgrage grootmachten die niet alleen op grondstoffen uit waren (Congo was er rijk aan) maar ook geopolitiek en strategisch overdeden wat de koloniale machten net beweerden te hebben afgeschaft. De Belgen waren er op uit om een grote vinger in de pap te houden en hun inkomsten uit de voormalige kolonie veilig te stellen. Zij offerden de eenheid van het onafhankelijk geworden Congo op aan hun eigen belangen. België heeft Katanga nooit als onafhankelijk land erkend. Maar Tshombe had nooit in het zadel kunnen blijven zonder dat de Belgen en hij elkanders belangen dienden. De Belgen hadden deze kwalijke rol nooit kunnen spelen zonder de stilzwijgende steun van de VS en de VN als instrument van het Amerikaanse buitenlandse beleid.
De Sovjet-Unie zou de les van het gebrek aan vermogen tot power projection niet vergeten. Voortaan zou zij in de zich ontwikkelende wereld wél over de militaire middelen beschikken om haar beleid kracht bij te zetten. Chroesjtsjov ging een hardere lijn volgen. Dat bleek bij de rakettencrisis op Cuba.
Diederik denkt dwars 