Een slangenkuil met Kim, Stalin en Mao

De Koreaanse oorlog (2)

Op 24 september 1949 had het Politbureau van de Sovjet-Unie het zoveelste verzoek van Kim om Zuid-Korea gewapenderhand te mogen bevrijden negatief beantwoord. De tijd was er nog niet rijp voor. Eerst diende er een opstand in het zuiden worden voorbereid en Noord-Korea moest militair verder worden opgebouwd. Na de nederlaag die hij bij de blokkade van Berlijn had geleden, was Stalin huiverig voor een nieuwe confrontatie met het westen. Een volgende aanvraag van Kim kwam op 19 januari 1950 in Moskou binnen. Deze keer kreeg Kim op 30 januari antwoord in de vorm van een uitnodiging om in Moskou te komen praten. Dit bezoek vond in april plaats. Kim kreeg groen licht voor zijn aanvalsplannen op voorwaarde dat hij Mao Zedong inschakelde. De Sovjet-Unie wilde niet rechtstreeks bij de gewapende strijd betrokken raken. Maar het waren Sovjet-generaals met ervaring van de militaire campagne tegen Duitsland die Kim hielpen om zijn aanvalsplannen te verfijnen. Stalins positie was dus binnen enkele maanden verschoven. Daarbij speelde zijn visie op Japan een belangrijke rol.

Stalin was woedend geweest dat de VS de Sovjet-Unie buiten de bezetting van Japan had gehouden. Natuurlijk was zijn aandeel in de strijd tegen Japan laat gekomen en klein geweest. De VS had het leeuwendeel in de strijd geleverd en kon Stalin van meelift-gedrag beschuldigen. Dat mes sneed echter naar twee kanten. De Sovjet-Unie had immers het leeuwendeel gehad in de strijd tegen Nazi-Duitsland en kon op haar beurt de westelijke geallieerden, die het grootste deel van Duitsland bezetten, van meelift-gedrag betichten. Stalins verwachting dat hij zijn verlies bij Japan met winst in Europa kon goedmaken (de blokkade van Berlijn), was niet uitgekomen. De VS maakte in Zuid-Korea gebruik van het oude Japanse bestuursapparaat en van mensen die met Japan hadden gecollaboreerd. Er waren in San Francisco onderhandelingen bezig over een vredesverdrag tussen de VS (en een aantal andere landen) en Japan. Daarbij waren er volgens de Sovjet-Unie onvoldoende garanties tegen een herlevend Japans militarisme; en China, een van de voornaamste slachtoffers van de Japanse agressie, was niet uitgenodigd voor de conferentie (men kon geen keuze maken tussen China en Taiwan, en daarom kreeg geen van beide landen een uitnodiging).

Een sterk en verenigd communistisch Korea zou voor Stalin een uitstekend bolwerk kunnen vormen tegen nieuwe Japanse agressie. Omgekeerd gezien, zou een op het westen georiënteerd verenigd Korea voor de VS een springplank in de richting van het kwetsbare Siberië kunnen vormen. Niet dat Stalin naar het oosten en naar Korea keek, vraagt om een verklaring; maar dat hij zo lang heeft gewacht met het geven van groen licht voor de aanval. Per slot van rekening was hij de 70 al gepasseerd en had hij weinig tijd meer om het initiatief te nemen en de mislukking van zijn beleid ten aanzien van Berlijn en Joegoslavië goed te maken.

Het internationale krachtenveld was in het voordeel van de Sovjet-Unie veranderd. Niet alleen beschikte zij nu over de Bom, maar ook had Mao de Chinese burgeroorlog gewonnen en op 1 oktober 1949 de Volksrepubliek China uitgeroepen. Toen Mao Stalin het leiderschap van de internationale communistische beweging niet betwistte, kon hij als bondgenoot fungeren. Een oorlog in Korea zou in Stalins ogen een uitstekende gelegenheid zijn voor de Chinese communisten om zich ook internationaal als betrouwbare revolutionairen te bewijzen. In het nieuwe vriendschapsverdrag met Mao had Stalin de ijsvrije havens, die Tsjang eerder aan hem had afgestaan, moeten teruggeven. Zou Kim met Chinese hulp heel Korea in handen weten te krijgen, dan lagen nieuwe ijsvrije havens weer binnen het bereik van de Sovjet-Unie. Als Mao de handen militair vol zou hebben door Kim bij te staan in Korea, kreeg hij geen kans om Taiwan te “bevrijden” en Stalin triomfantelijk naar de kroon te steken. Het was niet waarschijnlijk dat de VS in zou grijpen; zij had zich ook niet met alle krachten ingespannen om Tsjang in het zadel te houden. Waarom zou de VS ingrijpen ten gunste van het even onsympathieke regime van Syngman Rhee, die in de VS geen equivalent van de China–Lobby achter zich had staan?

Stalin was een geboren calculator, maar in dit geval rekende hij meer dan goed voor hem was. Kim rekende immers ook. Hij had liever Stalin als bondgenoot dan Mao. Noord-Korea had aan de strijdkrachten van Mao tijdens de burgeroorlog een uitwijkplaats geboden en de nieuwe Volksrepubliek als een van de eersten erkend, maar Moskou lag verder weg dan Beijing en inmenging in Koreaanse aangelegenheden was vanuit Moskou minder waarschijnlijk. Kim liep aan de lijn van Stalin. Dat was duidelijk. Maar hoe langer en losser die lijn voor Kim was, des te liever. Hij volgde een eigen agenda. Natuurlijk ging Kim na zijn bezoek aan Moskou naar Mao, omdat Stalin dit als voorwaarde aan zijn toestemming voor de aanval had verbonden. Maar hij had Stalin misleid. Vol zelfvertrouwen beweerde hij dat de oorlog tegen Zuid-Korea binnen enkele dagen gewonnen zou zijn. Behalve een paar honderd militaire adviseurs waren er geen Amerikaanse strijdkrachten in het land. De bevolking van Zuid-Korea zou onder leiding van 200.000 communistische opstandelingen massaal tegen het bewind van Rhee, de “schoothond van het Amerikaanse kapitalisme” in opstand komen en het oprukkende Noord-Koreaanse leger als bevrijders verwelkomen.

Kim kon ook niet anders dan blaken van zelfvertrouwen, anders kreeg hij geen groen licht van Stalin. Dat zelfvertrouwen straalde hij ook in Beijing uit. Alle hulp was natuurlijk welkom, maar directe Chinese militaire hulp was niet nodig: het Noord-Koreaanse leger kon het met het door Stalin geleverde wapentuig gemakkelijk zelf af. Kim ging zelfs zover dat hij de Chinezen het geplande tijdstip van zijn aanval niet meedeelde. Hij stelde Stalin wel tijdig op de hoogte zodat deze de Sovjet-adviseurs tijdig van de frontlinie kon terugtrekken. De Chinezen waren verrast en vertrouwden het niet. Voor alle zekerheid verplaatsten zij op eigen initiatief een grote troepenmacht naar het grensgebied met Korea zonder Kim daarover te raadplegen. Voor het geval dat Kim te overmoedig was geweest.

In oktober 1950 werd de kwestie van Chinese militaire hulp urgent: Noord-Korea dreigde onder de voet gelopen te worden. Na aanvankelijke successen waren de krijgskansen gekeerd door een gedurfde landing van de VS-strijdkrachten bij Inchon, de havenstad van Seoul. Het was een aanval in de rug van de Noord-Koreaanse strijdkrachten die nog bezig waren met de omsingeling van de Amerikanen rond Busan in het uiterste zuidoosten van het Koreaanse schiereiland. Ineens waren de aanvoerlijnen van de Noord-Koreanen afgesneden. Er zat voor hen niets anders op dan zich hals over de kop naar het noorden terug te trekken. De Amerikanen stonden op het punt de 38e breedtegraad over te steken en Noord-Korea binnen te vallen. Kim moest weer naar China, maar deze keer in de rol van smekeling. Ook Stalin drong er bij Mao op aan om Noord-Korea in deze benarde positie te hulp te komen.

Dit verzoek bracht Mao en het Chinese Politbureau in een lastig parket. Ingaan op het verzoek van Kim betekende dat China rechtstreeks in gevecht met de VS zou raken – op een moment dat China ook bezig was met een militaire operatie tegen Tibet om dat in te kunnen lijven. Het voeren van een strijd op twee fronten ging tegen alle militaire logica in. Anderzijds was Mao woedend op de VS, omdat Truman de Navy opdracht had gegeven de zeestraat van Formosa te blokkeren. Operaties van het Chinese vasteland richting Taiwan en avonturen van Taiwan in omgekeerde richting waren onmogelijk gemaakt. Voor de Volksrepubliek kwam deze actie neer op een inmenging in de binnenlandse aangelegenheden en het onmogelijk maken van de eindoverwinning in de Chinese burgeroorlog. Ook waren de Chinezen de Noord-Koreanen vanwege hun hulp in die oorlog wel iets verschuldigd. Er was immers in Noord-Korea intens meegeleefd met de burgeroorlog. Elke nieuwe stad die voor Mao viel werd in de Noord-Koreaanse pers uitvoerig vermeld en gevierd. Er was hoop dat het toekomstige lot van Rhee dat van Tsjang zou weerspiegelen. De oordeelsvorming in het Chinese Politbureau ging heen en weer; de stemmen waren verdeeld. “Nee” zeggen tegen niemand minder dan Stalin was ongehoord. Volgens Mao waren reactionaire krachten in opmars, die niet alleen voor Noord-Korea maar ook voor China een bedreiging vormden. Niets doen was geen optie, want Stalin zou in dat geval China bij een nieuwe, andere dreiging laten bungelen.

Er waren ook interne redenen om Noord-Korea te hulp te komen. De Chinese samenleving was toen nog niet zo homogeen als later. Enerzijds werden er veel vragen gesteld. Zou generaal MacArthur niet met de hulp van Japan en Taiwan een aanval op China doen? Gezien het recente verleden lag dat voor de hand. Maar als de VS uit was op een derde wereldoorlog, maakte het dan voor de gewone mensen veel verschil of zij op de hand van Mao of van Tsjang waren? Slachtoffers zouden er toch vallen. Deze apathie kon anderzijds volgens de Chinese communistische partij het bestaansrecht van de revolutie en van de nieuwe regering ondermijnen. Vooral onder jonge mensen heerste een andere stemming: nationale trots, vaderlandsliefde, en een fervent anti-imperialisme. Overal doken slagzinnen, spandoeken en handtekeningenacties op. Op het grondvlak ontstonden volksbewegingen onder het motto: Verzet Tegen Amerika En Hulp Aan Korea. Er werd een scherp onderscheid gemaakt tussen “wij Chinezen” en de anderen. Honderden studenten schreven steunbrieven aan de partij of gaven zich op als vrijwilligers voor de strijd. Kranten mochten geen berichten van buitenlandse persbureaus meer overnemen, en Amerikaanse films werden vervangen door Russische, Chinese of Koreaanse producties. De saamhorigheid werd groter. Het was een mengeling van pressie van boven en druk van beneden.

Het was onder deze omstandigheden, of zij nu geboren of gemaakt waren, eigenlijk niet meer mogelijk om buiten de oorlog te blijven zonder destabilisatie in de samenleving van de Volksrepubliek. Het nationalisme kweekte een eigen verhaal, een mythe waaraan de werkelijkheid en de feiten zich moesten aanpassen. De mythe kreeg een eigen realiteit. De identiteit van Mao’s regering moest nationaal en internationaal verstevigd worden. Het opmarcheren van de Chinese “vrijwilligers” in zuidelijke richting over de 38e breedtegraad was niet alleen een militaire, maar ook een politieke aangelegenheid: de Chinese revolutie moest model staan voor toekomstige revoluties in Azië. Er viel een grote hoeveelheid prestige te winnen. Mao verwachtte dat de Chinese soldaten met hun korte aanvoerlijnen veel effectiever zouden zijn dan de Amerikaanse militairen die ver van huis een vreemde oorlog moesten uitvechten. Hij vergiste zich echter in het herstelvermogen van de Amerikanen en in hun gevechtskracht.

Kim kwam bedrogen uit. Hij had verwacht het bevel te zullen voeren over de strijdmacht van Chinezen en Noord-Koreanen, maar raakte de controle over de oorlog kwijt: de Chinese legerleiding en Mao namen de oorlog over. Ook Stalin had een misrekening gemaakt. De Sovjet-Unie raakte verder in de oorlog verwikkeld dan oorspronkelijk zijn bedoeling was. Zij beloofde luchtsteun voor de Chinese opmars maar trok deze toezegging op het laatste moment weer in: het ging haar alleen om de verdediging van het Chinese luchtruim. Daarmee had de Sovjet-Unie aan China een veiligheidsgarantie verstrekt. Voor het overige beperkte de Sovjet-Unie zich tot wapenleveranties, waarbij China elke granaat tot op de laatste cent diende te betalen. Ook de Sovjet-Unie had zich klem gezet: zij moest zich als betrouwbare bondgenoot van China en Noord-Korea bewijzen. De bewijslast was omgekeerd en lag nu niet bij de cliënt maar bij de sponsor.